Istniało czy nie? „Księstwo sądeckie”. Sprawa odrobinę prowokacyjna i kontrowersyjna

Pierwszym znanym z imienia kasztelanem sądeckim był Chwalisław, poświadczony źródłowo w 1223 r. W tym okresie zresztą w ogóle pojawia się w źródłach pisanych kilka cennych informacji, pozwalających w ogólnych zarysach zrekonstruować obraz ówczesnej sądeckiej kasztelanii. W 1214 r. wzmiankowane jest – jako pierwsza z nazwy poświadczona miejscowość na Sądecczyźnie – Świniarsko. W 1234 r. Teodor Gryfita wojewoda krakowski otrzymuje od księcia Henryka Brodatego przywilej na sprowadzenie osadników na tereny nie zamieszkałego jeszcze Podhala – zgodnie z ówczesnymi dokumentami, przynajmniej formalnie, zaliczanego wtedy do ziemi sądeckiej – i funduje klasztor cystersów w Ludźmierzu. Rok później po raz pierwszy mowa w źródłach o spiskim Podolińcu – leżącym dziś na terenie Słowacji, a w tamtym czasie również zaliczanym do terytorium Polski i ziemi sądeckiej. W 1251 r. poświadczone jest istnienie Łącka, które wtedy właśnie jego dotychczasowy właściciel kasztelan sądecki Wydżga sprzedawał bożogrobcom miechowskim.

Pojawia się nazwa – Kasztelania Sądecka

Wreszcie w 1255 r. w źródłach po raz pierwszy pojawia się informacja o kasztelanii sądeckiej jako o jednostce administracyjnej (niezależnie od wcześniejszych wzmianek o kasztelanach) i w tym samym dokumencie wymieniane są z nazw kolejne wsie w ziemi sądeckiej – Biczyce i Niskowa. Oczywiście powyżej wymienione miejscowości nie wyczerpują listy osad istniejących w ówczesnej ziemi sądeckiej. Większych i mniejszych punktów osadniczych było w Kotlinie Sądeckiej i jej okolicach więcej, o czym wiemy dziś dzięki odkryciom archeologów. Najwięcej z nich koncentrowało się na lewym brzegu Dunajca, a najważniejszy ośrodek osadniczy rozwinął się u stóp grodu – siedziby kasztelanów sądeckich. Powstała tu większa osada – podgrodzie, z wolna stające się zaczątkiem miasta. Z racji na niewielką powierzchnię samego gródka zapewne na terenie tegoż podgrodzia zamieszkiwali wojowie ze swoimi rodzinami – zaopatrywani, utrzymywani przez księcia, przy wykorzystaniu ściąganych od okolicznych mieszkańców danin. Tu też zaczęli gromadzić się ludzie nie trudniący się wojaczką, ale nad tradycyjną uprawę roli przedkładający takie czy inne rzemiosła. Tu wreszcie powstał targ, na którym wiejscy gospodarze spotykali się z podgrodowymi rzemieślnikami, wymieniano produkty pracy swoich rąk. Czasem może zawitał jakiś kupiec z odleglejszych stron, przywożąc na co dzień niedostępne, bardziej luksusowe towary. Podgrodzie sądeckie stało się także siedzibą – wspomnianej już – pierwszej lub jednej z pierwszych w okolicy parafii (dawniejszą metrykę może mieć co najwyżej Tropie, na północnym krańcu Sądecczyzny). Była ona bardzo rozległa (również w późniejszych czasach największa w regionie) i obejmowała początkowo swoim zasięgiem całą kasztelanię.

Sławomir Wróblewski

Jest historykiem, nauczycielem i publicystą. Posiada stopień naukowy doktora. Specjalizuje się w dziejach średniowiecznej Małopolski i historii lokalnej ziemi sądeckiej. Jest autorem i współautorem czterech książek oraz kilkudziesięciu artykułów naukowych i popularnonaukowych. Za pracę pt. „Rycerstwo ziemi sądeckiej w średniowieczu” uhonorowany został w 2017 r. Nagrodą im. ks. prof. Bolesława Kumora oraz Nagrodą „Sądecczyzna” im. Szczęsnego Morawskiego. Jest członkiem Zarządu Społeczno-Kulturalnego Towarzystwa „Sądeczanin”.

Dalszą część artykułu „Od okręgu grodowego do sądeckiego księstwa” autorstwa Sławomira Wróblewskiego można przeczytać w ostatnim kwartalniku „Sądeczanin HISTORIA”. Kup go w kioskach lub zamów w formie e-wydania. KLIKNIJ TUTAJ, aby w ciągu chwili cieszyć się nieograniczonym dostępem do treści.

Kwartalnik „Sądeczanin HISTORIA” można kupić w Nowym Sączu:

    Księgarnia  Alfabet, Jagiellońska 5

    Księgarnia Antykwariat "Bestseller", Sobieskiego 1

    KIOSK WIELOBRANŻOWY, Jagiellońska 23

    Miasteczko Galicyjskie – recepcja hotelu/kawiarnia, Lwowska 226

    "ADeeM" - kiosk/punkt sprzedaży, Lwowska 66 A

Kwartalnik dostępny jest również w innych punktach sprzedaży prasy na terenie Nowego Sącza i Sądecczyzny.

Archiwalne numery można zakupić w biurze redakcji na ul. Barbackiego 57 w Nowym Sączu. Zapraszamy do biura od poniedziałku do piątku w godz. 8:00 – 16:00. W przypadku pytań prosimy o kontakt telefoniczny tel. 18 475 16 31 lub mailowy [email protected].

W razie potrzeby wysyłamy kwartalnik na wskazany przez czytelnika adres.

Opr. [email protected], źródło: Kwartalnik „Sądeczanin HISTORIA” – czerwiec 2023

fot. Naszacowice, rekonstrukcja wyglądu wału i zabudowy mieszkalnej głównego trzonu grodziska, wg prof. Jacka Poleskiego; za J. Poleski, Wczesnośredniowieczne grodziska w Polsce, t. 3. Powiat nowosądecki, województwo małopolskie, Wrocław 2019, s. 110

Podegrodzie, rekonstrukcja grodu „Zamczysko”, wg prof. Jacka Poleskiego; za J. Poleski, Wczesnośredniowieczne grodziska…, s. 216

Podegrodzie, położenie grodzisk „Grobla” i „Zamczysko”, wg prof. Jacka Poleskiego; za J. Poleski, Wczesnośredniowieczne grodziska…, s. 186