Istniało czy nie? „Księstwo sądeckie”. Sprawa odrobinę prowokacyjna i kontrowersyjna

„Księstwo sądeckie”. Czy faktycznie kiedyś istniało, co kryje się pod tym określeniem? Sprawa ta może wydawać się z pozoru odrobinę kontrowersyjna i prowokacyjna. Czy tak w istocie jest?

Gród naszacowicki niknie w mrokach dziejów. Wybija się Gród…

Z tego wnioskować możemy, że pierwszy gród podegrodzki powstał w czasach panowania księcia Kazimierza Odnowiciela. I prawdopodobnie to on właśnie jako pierwszy nosił nazwę Sącza. Wspomniany książę mógł również ufundować pierwszy kościół podegrodzki (pierwotnie sądecki). Co prawda według miejscowych przekazów kościół ten – a wraz z nim parafia – swoimi początkami sięga 1014 r., jednak historycy nie dowierzają dziś tej tradycji. Nie znajduje ona potwierdzenia w źródłach, a dodatkowo na jej niekorzyść świadczy fakt, iż w tamtym czasie miejscowy ośrodek grodowy wciąż mieścił się jeszcze w Naszacowicach. Istnieje natomiast przekaz źródłowy z datą 1079 r., w którym mowa jest o kościele in Sandecz, a więc „w Sączu”. Przekaz ten znajduje się w pochodzącym z końca XIV lub początku XV w. Roczniku Świętokrzyskim nowym. Dotyczy on spraw wagi państwowej, gdyż związany jest z konsekwencjami, jakie spotkały króla Bolesława Śmiałego za doprowadzenie do śmierci biskupa krakowskiego Stanisława. Król w zamian za zdjęcie interdyktu nałożonego z powodu tego haniebnego czynu na prowincję gnieźnieńską oraz całe królestwo polskie przenieść miał na biskupów krakowskich prawa patronatu kościołów w grodach małopolskich – Krakowie, Wiślicy, Sandomierzu, Wojniczu, Bieczu oraz właśnie in Sandecz.

Również i autentyczność tej informacji poddawana była w nauce w wątpliwość, ostatnio natomiast zyskuje ona coraz większe uznanie, gdyż – jak się okazuje – ma pewne poparcie w źródłach późniejszych. Oczywiście jeśli istotnie jest to przekaz autentyczny, to mowa w nim o kościele w dzisiejszym Podegrodziu, gdyż żaden ze współczesnych Sączów wtedy jeszcze nie istniał.

Podegrodzki gród, komes grodowy

Podegrodzki gród stanowił natomiast administracyjne centrum regionu, przy czym jeszcze przed końcem XI w. główny ośrodek grodowy ziemi sądeckiej przeniesiony został z nieznanych przyczyn na inne, pobliskie wzgórze, zwane Groblą (w samym centrum obecnej wsi, na południe od kościoła parafialnego). Rezydował tu komes grodowy, pełniący funkcję przedstawiciela księcia w terenie, który od jakiegoś momentu w pierwszej połowie XIII w. nazywany był kasztelanem (za przyjęciem nowej nazwy poszły może i zmiany w zakresie kompetencji). W jego pieczy znajdowało się utrzymanie na podlegającym mu terytorium bezpieczeństwa, zarząd nad obiektami obronnymi i kierowanie grodową załogą wojów, ściąganie od ludności należnych danin oraz wszelkie sprawy związane z administracją. Miał więc władzę niemałą.