Pięćdziesiąt słówek z języka rusińskiego, które musisz znać. Niektóre zaskakują
Nawet gdy po uzyskaniu oficjalnego statusu języka tej mniejszości narodowej pojawiła się potrzeba otwierania szkół, do dzisiaj nie jest ich na tyle dużo, aby dzieci ze wszystkich miejscowości rusińskich mogły kształcić się wyłącznie w tym języku i używać w szkołach cyrylicy. W ten sposób młodsza generacja płynnie przechodzi do komunikowania się w języku słowackim i powoli zapomina język swoich przodków. Z powodu ograniczonego posługiwania się językiem rusińskim, wiele słów już całkowicie zniknęło z leksykonu Rusinów.
W ostatnim spisie ludności w 2021 roku narodowość rusińską zadeklarowało 63,5 tysięcy obywateli Słowacji. Konkretnie w Svidníku taką deklarację złożyło 1378 mieszkańców. Chociaż na pierwszy rzut oka mogłoby się wydawać, że język rusiński zanika, wiele Rusinów wciąż jest z niego dumnych, a gdy przychodzą do swojej społeczności, automatycznie „przełączają się" ze słowackiego na rusiński.
Ciekawostką jest to, że język Rusinów w każdym regionie jest trochę inny. Na przykład panoński język rusiński jest podobny do gwary regionu Szarisz, z którym to ma kilka wspólnych wyrazów, np. cigaretľa (pol. papieros). Język słowacki jednak odbił swój ślad na skodyfikowanym języku rusińskim, który to przejął ze słowackiego niektóre słowa, np. volič [pol. wyborca]. Literacka odmiana języka rusińskiego jest wykładana w Instytucie Języka Rusińskiego i Kultury Rusińskiej na Uniwersytecie Preszowskim w Prešovie już od 1998 roku.
Język rusiński, jako język trzeciej największej mniejszości na Słowacji, jest zachowany jako dziedzictwo kulturowe również dzięki pracy aktorów Teatru im. Alexandra Duchnoviča w Prešovie, którzy regularnie grają spektakle w tym języku. Najbardziej rozpowszechnionym językiem używanym przez Rusinów nie jest jednak jego odmiana literacka, lecz gwara.
W okolicy Svidníka Rusinów określa się mianem „pidaci” [pidacji]. Drugą grupą zamieszkałą w okolicy miast Humenné i Snina są „pujďaci” [pujdiacji]. Bardzo łatwo jest ich rozróżnić na podstawie języka. Pidaci powiedzą „pidu”, czyli pójdę. Pujďaci do określenia tej samej czynności użyją słowa „pujdu”. Oprócz społeczeństw mniejszościowych na Słowacji w języku rusińskim można dogadać się z miejscową ludnością na Ukrainie, w Polsce, w Rumunii, a nawet na Węgrzech, w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie, gdzie do dzisiaj mieszkają potomkowie rusińskich imigrantów.
Słowniczek 50 najczęściej używanych wyrazów w języku rusińskim
- choču [choczu] – chcę
- čerkoče [czerkocze] – brzęczy, stuka
- hvarity – mówić
- stojit – stoi
- pidpality – podpalić
- cigaretľa – papieros
- zavtra – jutro
- dvery – drzwi
- moloko – mleko
- telička [teliczka] – cielę
- nalpa – określenie głupiej kobiety (małpa)
- hvozd – gwóźdź
- molotok – młotek
- kobrik – koszyk
- stil (sťil) – stół
- dvir – dwór
- polivka – zupa
- chlib – chleb
- lavočka [lawoczka] – ławeczka
- chustočka [chustoczka] – serweta
- tilo – ciało
- piria – pierze
- kvitky – kwiaty
- misto – miasto
- selo – wieś
- bokanča [bokancza] – but
- skirňi – kalosze
- košuľa [koszula] - koszula
- štrenfľa [sztrenfla] – skarpetki
- volosy – włosy
- holos – głos
- chyža [chyża] – dom
- divčatko [divczatko] – dziewczynka
- derevo – drzewo
- mist – most
- draha – droga
- kamiň [kamiń] – kamień
- piňazi [piniazji] – pieniądze
- želizo [żelizo] – żelazo
- runkľa – rzepa
- svitlo – światło
- papir – papier
- zemľa – ziemia
- kiň [kiń] – koń
- lis – las
- sino – siano
- kormaň [kormań] – kierownica
- stina – ściana
- bereh – brzeg
- nič [nicz] – noc
Artykuł powstał przy realizacji projektu „Local Media for V4 Cooperation & Integration”
Opracowanie: Partner słowacki
Nazwa medium: Týždenník Dukla
www.e-dukla.sk
Wydawca: KORONA Dukla s.r.o.
The project is co-financed by the Governments of Czechia, Hungary, Poland and Slovakia through Visegrad Grants from International Visegrad Fund. The mission of the fund is to advance ideas for sustainable regional cooperation in Central Europe.
Projekt współfinansowany przez rządy Czech, Węgier, Polski i Słowacji poprzez Granty Wyszehradzkie Międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego. Misją funduszu jest promowanie pomysłów na trwałą współpracę regionalną w Europie Środkowej.