Zabytkowe cerkwie pretendują do wpisu na listę UNESCO

Te cztery cerkwie, z powiatów nowosądeckiego i gorlickiego, wytypowane zostały do wpisania na listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego Ludzkości UNESCO. Znajdują się na niej obiekty objęte ze względu na ich unikatową wartość, szczególną ochroną tej organizacji.
Na tej liście figurują już dwa zabytki z powiatu gorlickiego, znajdujące się na szlaku architektury drewnianej - mianowicie kościoły św. Michała Archanioła w Binarowej a także św. Filipa i św. Jakuba w Sękowej. Te dwie świątynie zostały wpisane na listę UNESCO w 2003 roku wraz z innymi drewnianymi kościołami Małopolski i Podkarpacia.
- Teraz do wpisu na listę UNESCO wytypowane zostały cztery cerkwie z powiatów nowosądeckiego i gorlickiego – mówi Krystyna Menio, kierownik sądeckiej delegatury Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Krakowie. – Są to obiekty w Powroźniku (gmina Muszyna), Kwiatoniu i Brunarach (gmina Uście Gorlickie) oraz w Owczarach (gmina Sękowa). Zostały one objęte wspólnym wnioskiem pn. „Cerkwie w polskim i ukraińskim regionie Karpat”. Do wpisu, w ramach tego wniosku, zgłoszono łącznie 16 obiektów, znajdujących się w Polsce i na Ukrainie.
Wspomniany wniosek jest wynikiem kilkuletniej współpracy reprezentującego stronę polską Narodowego Instytutu Dziedzictwa z przedstawicielami strony ukraińskiej: Państwowym Historyczno-Architektonicznym Rezerwatem w Żółkwi oraz Naukowo- Badawczym Instytutem badania Zabytków w Kijowie. Prace związane z jego przygotowaniem były finansowane niemal w całości ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego..
Najstarsze zachowane drewniane cerkwie w obszarze polskich i ukraińskich Karpat pochodzą z przełomu XV i XVI wieku. O ich wyjątkowości świadczy m.in. różnorodność stylistyki i formy, stanowiąca jednocześnie powiązaną ze sobą spójną całość. Ich walory prezentują cechy charakterystyczne dla regionu, a jednocześnie wyróżniają budowle w skali ponadregionalnej.
- Prace przygotowawcze rozpoczęły się w 2009 roku – informuje Menio. – Były one nadzorowane przez Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków - obecnie Narodowy Instytut Dziedzictwa we współpracy m.in. z sądecką delegaturą Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Krakowie. W styczniu 2010 roku została zgłoszona przez Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków propozycja wpisu (seryjnego) drewnianych cerkwi w polskim i ukraińskim regionie Karpat. Później zostały one zgłoszone na tzw. listę wstępną do Centrum Światowego Dziedzictwa w Paryżu. Potem rozpoczął się etap prac związanych z przygotowaniem materiałów formalnych i merytorycznych. W te prace angażowała się m.in. nasza delegatura. Wytypowane cerkwie z naszego terenu były sprawdzane m.in. pod kątem posiadania przez nie odpowiednich systemów antywłamaniowych i przeciwpożarowych.
Pod koniec września ubiegłego roku cerkwie św. Jakuba w Powroźniku (obecnie kościół rzymskokatolicki), cerkiew św. Paraksewy w Kwiatoniu (obecnie kościół rzymskokatolicki), cerkiew Opieki Marki Bożej w Owczarach (obecnie współużytkowana przez parafię rzymskokatolicką i greckokatolicką) i cerkiew św. Michała Archanioła w Brunarach (obecnie kościół rzymskokatolicki) wizytowała ekspert z Grecji, reprezentująca Międzynarodową Radę Ochrony Zabytków ICOMOS. Dokonywała ona oceny zabytkowych obiektów m.in. pod względem stanu zachowania wytypowanych obiektów, ich wartości zabytkowej i kulturowej.
- Sprawdzała także, czy cerkwie z naszego regionu spełniają kryteria wpisu na listę obiektów, objętych ochroną UNESCO tj: m.in. unikatowości, reprezentatywności, autentyczności – wylicza nasza rozmówczyni. – Cerkwie są obecnie użytkowane, jako kościoły rzymskokatolickie. Taki ekspert przygotowuje raport, który trafia następnie do dwóch komisji. Mam nadzieję, że w połowie tego roku będzie już wiadomo, czy cały polsko-ukraiński projekt, a tym samym cerkwie z naszego terenu zostaną wpisane na listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego Ludzkości UNESCO. Jeśli tak się stanie, jest to olbrzymia nobilitacja dla naszych tych zabytków. Jeśli uznane zostaną one za unikatowe, to będzie ogromna promocja zarówno dla tych obiektów jak i dla całego naszego regionu. Informacje o takim zabytku są publikowane w prestiżowej, popularnonaukowej prasie polskiej i zagranicznej. W przypadku jakichkolwiek zagrożeń, taki obiekt znajduje się pod szczególną ochroną. W przypadku, gdyby konieczne było przeprowadzenie w nich prac remontowych, czy konserwatorskich, fundusze muszą być zabezpieczone.

Warto wiedzieć
Wniosek pn. „Cerkwie w polskim i ukraińskim regionie Karpat” dotyczy 16 obiektów:
W Polsce: 1. Radruż, Cerkiew św. Paraskiewy, woj. podkarpackie, gmina Horyniec Zdrój
(obecnie filia Muzeum Kresów w Lubaczowie), 2, Chotyniec, Cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy, woj. podkarpackie, gmina Radymno (obecnie filialna cerkiew greckokatolicka), 3. Smolnik, Cerkiew św. Michała Archanioła, woj. podkarpackie, gmina Lutowiska (obecnie kościół filialny rzymskokatolicki), 4. Powroźnik, Cerkiew św. Jakuba Młodszego Apostoła, woj. małopolskie, gmina Muszyna, (obecnie kościół parafialny rzymskokatolicki pw. św. Jakuba Młodszego Apostoła), 5. Owczary (do 1949 r. Rychwałd), 6. Cerkiew Opieki Bogurodzicy, woj. małopolskie, gmina Sękowa (obecnie kościół filialny rzymskokatolicki), Kwiatoń, Cerkiew św. Paraskiewy, woj. małopolskie, gmina Uście Gorlickie (obecnie kościół filialny rzymskokatolicki), 7. Brunary Wyżne, Cerkiew św. Michała Archanioła, woj. małopolskie, gmina Uście Gorlickie (obecnie kościół parafialny rzymskokatolicki pw. NMP Wniebowziętej), 8. Turzańsk, Cerkiew św. Michała Archanioła, woj. podkarpackie, gmina Komańcza (obecnie filialna cerkiew prawosławna)
Na Ukrainie: 1. Potylicz, Cerkiew Zesłania Ducha Świętego, obwód lwowski, rejon żółkiewski (obecnie parafia greckokatolicka), 2. Rohatyn, Cerkiew św. Ducha, obwód iwanofrankowski, rejon rohatyński (obecnie oddział Iwanofrankowskiego Muzeum Sztuki), 3. Drohobycz, Cerkiew św. Jerzego, obwód lwowski, miasto Drohobycz (obecnie część Regionalnego Muzeum Tradycji Ludowych w Drohobyczu), 4. Żółkiew, Cerkiew św. Trójcy, obwód lwowski, rejon żółkiewski (obecnie parafia greckokatolicka), 5. Werbiąż Niżny, Cerkiew Narodzenia Theotokos, obwód iwanofrankowski, rejon kołomyjski (obecnie parafia prawosławna Patriarchatu Kijowskiego), 6. Jasina, Cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego, obwód zakarpacki, rejon rachowski (obecnie wspólnie użytkowana przez parafię Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego i Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego), 7.
Użok, Cerkiew św. Michała Archanioła, obwód zakarpacki, rejon wielkoberezneński
(obecnie parafia prawosławna Patriarchatu Moskiewskiego), 8. Matków, Cerkiew św. Dymitra obwód lwowski, rejon turkowski, (obecnie parafia greckokatolicka).
Lista Światowego Dziedzictwa zawiera spis obiektów objętych szczególną ochroną UNESCO - filii ONZ - ze względu na ich unikatową wartość kulturową bądź przyrodniczą. Obecnie znajduje się na niej 936 obiektów z 153 krajów, w tym 13 z Polski. Są to: Stare Miasto w Krakowie, Zabytkowa Kopalnia Soli w Wieliczce, Auschwitz-Birkenau, Puszcza Białowieska, Stare Miasto w Warszawie, Stare Miasto w Zamościu, średniowieczny zespół miejski w Toruniu, zamek krzyżacki w Malborku, Kalwaria Zebrzydowska, Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy, drewniane kościoły południowej Małopolski, Park Mużakowski oraz Hala Stulecia we Wrocławiu.
(MIGA)
Źródło: własne, strona internetowa Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, wikipedia.
Fot. arch. sądecka delegatura Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Krakowie.