Co oznacza powiększona tarczyca? Przyczyny i leczenie

Tarczyca to gruczoł dokrewny położony w przedniej części szyi, odpowiedzialny za uwalnianie hormonów regulujących wiele ważnych procesów w organizmie. Hormony wydzielane przez tarczycę (tyroksyna T4 oraz trójjodotyronina T3) wpływają m.in. na metabolizm, bilans wodny, a także regulują funkcjonowanie układu nerwowego i rozrodczego. Objawy związane z nieprawidłową czynnością gruczołu tarczowego są często lekceważone przez pacjentów. Czasami objawy tarczycowe są tak niespecyficzne lub maskowane przez inne schorzenia, że pacjenci nie są w ogóle świadomi, że mogą mieć problemy z tarczycą. Choroby tarczycy mogą tymczasem prowadzić do wielu poważnych powikłań zdrowotnych.

Powiększona tarczyca jest często spotykanym objawem klinicznym, wskazującym na możliwe zaburzenia związane z funkcjonowaniem tego narządu. Przypadłość tę znacznie częściej diagnozuje się u kobiet niż u mężczyzn. W przypadku niektórych zaburzeń funkcjonowania tarczycy, pacjenci zauważają u siebie niepokojące objawy, m.in. gorsze samopoczucie czy wole tarczycy. 

Powiększoną tarczycę, określaną fachowo jako wole, obserwuje się, gdy wzrasta objętość tego gruczołu i przekracza ściśle określoną górną granicę normy dla płci: u kobiet 20 ml (niektóre źródła podają 18 ml), a u mężczyzn 25 ml. Obliczenie tych parametrów jest możliwe podczas badania ultrasonograficznego. Prawidłowo funkcjonująca tarczyca jest nieodczuwalna oraz niewidoczna dla pacjenta.

Objawy powiększonej tarczycy

Powiększona tarczyca w większości przypadków nie daje żadnych objawów, a wole wykrywane jest przypadkowo, podczas badania ultrasonograficznego. Zmiany rozwijają się zwykle powoli i pozostają niezauważone przez kilka lat, zwłaszcza, gdy nie są związane z zaburzeniami gospodarki hormonalnej.

Wraz z rozrostem tkanki mogą pojawić się następujące objawy powiększonej tarczycy:

• widoczne powiększenie obwodu i asymetria szyi,
• dyskomfort w obrębie gardła i szyi,
• dolegliwości bólowe zlokalizowane w okolicy szyi,
• trudności z przełykaniem,
• chrypka (w przypadku ucisku tarczycy na nerw krtaniowy wsteczny),
• duszność (związana z uciskiem gruczołu na drogi oddechowe),
• powiększenie okolicznych węzłów chłonnych.

Jeżeli wzrost objętości tarczycy jest związany z nieprawidłowościami w wytwarzaniu hormonów, mogą pojawić się typowe objawy nadczynności tarczycy: nerwowość, rozdrażnienie, wzmożona potliwość, spadek masy ciała, uczucie kołatania serca, nietolerancja ciepła.

Powiększona tarczyca w chorobie Hashimoto objawia się jako niedoczynność tarczycy. Pacjent zauważa u siebie nieuzasadnione tycie, spadek energii, przewlekłe zmęczenie, stany depresyjne, zaburzenia cyklu miesiączkowego, problemy z koncentracją, wypadanie włosów.

Przyczyny powiększenia tarczycy

Powiększona tarczyca nie zawsze musi oznaczać poważne schorzenie – u wielu osób zmiany mają charakter łagodny, bezobjawowy i przejściowy. Nie zmienia to faktu, że powinny być one zawsze skonsultowane z lekarzem, który oceni stan i pracę tarczycy. U kobiet w czasie ciąży tarczyca jest naturalnie powiększona, zmiany jej wielkości zauważa się także w trakcie cyklu miesiączkowego.

Wśród przyczyn przerostu tarczycy najczęściej wymienia się:

• predyspozycje genetyczne – ryzyko powiększenia tarczycy wzrasta, jeśli takie przypadki występowały w rodzinie; przerost tarczycy dotyczy częściej kobiet niż mężczyzn,
• niedobór jodu – najczęstsza przyczyna przerostu u dzieci; na niedobory jodu narażone są także kobiety w ciąży,
• niedobory witamin i minerałów – selenu, żelaza, cynku, witaminy A,
• chorobę Hashimoto - autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, które prowadzi do wyniszczenia jej komórek i zahamowania wydzielania hormonów, 
• chorobę Gravesa-Basedowa – choroba o podłożu autoimmunologicznym, w której dochodzi do rozwoju nadczynności tarczycy,
• guzy tarczycy - wzrost jednego lub kilku guzków o cechach nowotworu,
• substancje wolotwórcze – tioglikozydy w warzywach kapustnych oraz izoflawony sojowe hamują wchłanianie jodu z pożywienia; szkodliwe dla tarczycy są także składniki dymu papierosowego, toksyny środowiskowe, konserwanty w żywności i kosmetykach,
• nadczynność tarczycy – spowodowana nadmierną produkcją TSH (tyreotropiny) przez przysadkę.

Badania wykonywane w przypadku powiększonej tarczycy

W przypadku wystąpienia powiększonej tarczycy, należy zgłosić się na podstawowe badania do lekarza rodzinnego lub internisty, który w razie potrzeby skieruje pacjenta na dalszą diagnostykę. Początkowo lekarz wykonuje badania fizykalne oraz przeprowadza z chorym szczegółowy wywiad. Jeśli specjalista potwierdzi obecność zwiększonego obwodu szyi, zostaną zlecone kolejne badania, mające na celu dokładną diagnostykę.

Najczęściej wykonuje się oznaczenie stężenia TSH oraz USG tarczycy, w celu ustalenia przyczyny nieprawidłowości . Badanie USG, które jest kluczowe do oceny m.in. wielkości tarczycy, daje również możliwość kontrolowania wielkości tarczycy na przestrzeni czasu i pozwala oceniać efekty stosowanej terapii. W przypadku podejrzeń wola zamostkowego lub nowotworu, lekarz może również zlecić dodatkowe badania obrazowe, np. RTG lub rezonans magnetyczny.

Powiększona tarczyca – leczenie

Powiększony gruczoł tarczycy często świadczy o mniej lub bardziej zaawansowanym stanie chorobowym. Z tego też powodu u osób z podejrzeniem powiększenia tarczycy wykonuje się szereg badań diagnostycznych, z badaniem USG na czele. W przypadku wykrycia na gruczole guzków lekarz decyduje o wykonaniu biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej (BAC) w celu określenia charakteru tych zmian.

Leczenie powiększonej tarczycy w dużej mierze zależy od szczegółów postawionej diagnozy. Niewielkie zmiany, które nie wykazują cech nowotworowych, często są pozostawiane do obserwacji, a pacjent zostaje zobowiązany do regularnego odbywania wizyt kontrolnych u endokrynologa. Bywa, że powiększona tarczyca jest wynikiem niedoboru jodu w organizmie. Terapia polega wówczas na farmakologicznym wyrównaniu poziomu tego pierwiastka we krwi.

Zobacz też: Jak rozpoznać przepuklinę kręgosłupa i kiedy udać się do lekarza?

Pacjentom ze zdiagnozowaną nadczynnością tarczycy podaje się natomiast leki, których zadaniem jest zahamowanie syntezy i wydzielania tyroksyny. Podobnie powiększona tarczyca wywołana niedoczynnością tego gruczołu jest leczona poprzez podawanie pacjentowi odpowiednich hormonów. Operacja chirurgiczna powiększonej tarczycy jest natomiast wskazana w skrajnych przypadkach: m.in. gdy mimo leczenia zachowawczego obserwuje się częste nawroty lub gdy zostanie stwierdzony rak tarczycy.

[email protected],  fot. www.freepik.com