Spacer historyczny po Nowym Sączu był odkrywaniem miasta na nowo

Setna rocznica tych wydarzeń na szczęście w Nowym Sączu nie została niezauważona. Odbyła się na Zamku uroczystość odsłonięcia zrekonstruowanych tablic, upamiętniających żołnierzy 1 pułku strzelców podhalańskich poległych w latach 1918-1920 w walkach o granice II RP, czemu towarzyszyła wystawa sprzętu wojskowego na Rynku.

Dzień ten wybrany został również na zorganizowanie seminarium historycznego, rozpoczęcie tradycyjnego konkursu historycznego "Moje Miasto Moja Duma, Mój Region Moja Duma" jak i prezentację nowego wydawnictwa, jakim jest kwartalnik „Sądeczanin. Historia”, którego pierwszy numer został w całości poświęcony sądeckiemu wybijaniu się na niepodległość. Jeszcze jednym wydarzeniu, zapewne najmniej zauważonym, ale mającym zarówno walor okolicznościowy, jak i edukacyjny.

Za symboliczną datę odzyskania przez Polskę niepodległości uznano dzień 11 listopada 1918 r. Nie oznacza to oczywiście, że wówczas z całkowitej próżni wyłonił się wolny kraj. Wybór daty związany jest nawet bardziej z osobą, niż z wydarzeniem. Mamy na myśli Józefa Piłsudskiego, któremu wówczas Rada Regencyjna przekazała władzę nad wojskiem, od czego zaczął się długi i trudny proces formowania zrębów odradzającego się państwa.

Najczęściej wskazywanymi etapami tego procesu było powołanie rządu, przeprowadzenie wyborów, ukonstytuowanie się parlamentu, zbrojne i dyplomatyczne wyznaczanie granic, formowanie aparatu administracyjnego, budowanie systemu prawnego, gospodarczego, społecznego itd.. W całym tym procesie Piłsudski odgrywał rolę kluczową - pełniąc funkcję Naczelnika Państwa posiadał najwyższą, a przez pewien czas niemal nieograniczoną władzę.

Fundacja Sądecka i Społeczno-Kulturalne Towarzystwo „Sądeczanin” zorganizowało dla kilkudziesięcioosobowej grupy seniorów i uczniów spacer historyczny sądeckimi śladami niepodległości. Przewodnikami byli dwaj sądeccy historycy: Jakub Bulzak i Łukasz Połomski. Trasa spaceru wiodła od Dworca Kolejowego, aż do Baszty Kowalskiej. Po drodze uczestnicy mijali miejsca – niemych świadków wydarzeń sprzed 100 lat.

Dworzec kolejowy

Z dworca w sierpniu 1914 r. odjeżdżali do Krakowa ochotnicy wstępujący do tworzących się Legionów Polskich. W latach 1914-1917 na peronie działała „Herbaciarnia Czerwonego Krzyża”, zaopatrująca przejeżdżających przez Nowy Sącz żołnierzy w produkty spożywcze i wyroby galanteryjne. Nocą z 29 na 30 października 1918 r. kolejarze zerwali w budynku dworca portrety cesarza i wywiesili szarfę z napisem: „Niech żyje Wolna, Niepodległa Polska”

Kościół Kolejowy p.w. św. Elżbiety

Przed kościołem ustawiona został z październiku 1916 r. figura Jezusa niosącego krzyż, jako wotum za ocalenie miasta od skutków rosyjskiej okupacji w 1914 r.

Dom Robotniczy – ul. Zygmuntowska

Miejsce tajnych ćwiczeń m.in. Związku Walki Czynnej i Związku Strzeleckiego, a także składnica broni i amunicji dla POW. W dniu 31 października 1918 r. przed Domem Robotniczym zebrała się kompania POW, która ruszyła dokonać wojskowego przewrotu w koszarach.

Koszary – ul. 1 Pułku Strzelców Podhalańskich

Koszary 32 pułku piechoty obrony krajowej (Landwehry). W dniu 31 października 1918 r. w Kasynie Oficerskim dokonało się rozbrojenie oficerów armii austriackiej i przejęcie władzy przez członków POW.

Mauzoleum gen. Bronisława Pierackiego

Miejsce pochówku zastrzelonego w 1934 r. ministra spraw wewnętrznych Bronisława Pierackiego. Pierwotne mauzoleum, w którym trumnę z ciałem Pierackiego złożono w październiku 1935 r., zostało w 1940 r. usunięte przez okupacyjne władze niemieckie i przeniesione na Cmentarz Komunalny. Ponowny uroczysty pochówek gen. Pierackiego odbył się 14 października 2018 r.

Planty miejskie

Na Plantach miejskich po ogłoszeniu Aktu 5 listopada 1916 r. odbyła się manifestacja związana z zapowiedzią odrodzenia Polski. W dniu 11 listopada 1918 r. w sąsiedztwie pomnika Mickiewicza zasadzono Dąb Wolności.

Szkoła Podstawowa nr 2 im. św. Jadwigi

W październiku 1918 r. w budynku stacjonowały oddziały 10 pułku piechoty armii austriackiej złożone głównie z Ukraińców. Zostały one internowane przez członków POW.

I Gimnazjum i Liceum im. Jana Długosza w Nowym Sączu

W 1914 r. stacjonowała w budynku Naczelna Komenda Armii, a później urządzono tu szpital Czerwonego Krzyża. W dniu 11 listopada na frontonie szkoły odsłonięto wizerunek Orła Białego.

Kaplica Szkolna p.w. św. Kazimierza

Miejsce nabożeństw patriotycznych odprawianych m.in. z okazji wymarszu ochotników do Legionów w sierpniu 1914 r. oraz manifestacji uczniowskiej z 1 września 1918 r., gdy zamiast tzw. hymnu ludowego odśpiewali „Boże coś Polskę”

Budynek „Sokoła”

W 1914 r. działało tu biuro werbunkowe Legionów. Po proklamowaniu przez Radę Regencyjną niepodległości Królestwa Polskiego w dniu 22 października 1918 r. przed budynkiem odbyła się manifestacja patriotyczna z tej okazji, a 3 listopada w sali „Sokoła” ukonstytuowała się Rada Narodowa.

Rynek: Ratusz, Bazylika św. Małgorzaty, Kościół p.w. Ducha Św.

Na Rynku 16 grudnia 1914 r. mieszkańcy witali wkraczającego do miasta Józefa Piłsudskiego, 11 i 12 listopada 1916 r. urządzono wiece w związku z proklamacją Aktu 5 listopada, 18 lutego 1918 r. odbył się protest przeciwko podpisaniu traktatu brzeskiego, wreszcie 17 listopada 1918 r. odprawiono polową mszę św. z okazji powrotu z frontu do miasta żołnierzy 20. galicyjskiego pułku piechoty.

W Ratuszu 9 listopada 1918 r. odbyło się posiedzenie rady miejskiej, na którym odczytano telegramy o proklamowaniu przez Radę Regencyjną niepodległości Królestwa Polskiego. W Bazylice św. Małgorzaty i kościele Ducha św. odprawiane były okolicznościowe nabożeństwa.

Zamek

Na murze Baszty  Kowalskiej 31 października 2018 r. zostały odsłonięte repliki tablic z nazwiskami 194 poległych żołnierzy I Pułku Strzelców Podhalańskich, którzy walczyli w obronie niepodległości Polski w latach 1918-1920. Oryginalne tablice umieszczone w tym miejscu w okresie międzywojennym zostały usunięte przez niemieckie władze okupacyjne.

Jakub Marcin Bulzak

Dofinansowanie ze środków Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 217-2022 w ramach Programu Dotacyjnego „Niepodległa"