Akademia Szwedzka – literacki Nobel, prestiż i skandale

Akademia Szwedzka założona została w 1786 roku przez króla Szwecji Gustawa III. Akademia, której celem jest dbanie o rozwój kultury, literatury i języka szwedzkiego a od 1901 r. wyznaczanie laureatów nagrody Nobla w dziedzinie literatury, jest dziś jedną z najbardziej poważanych instytucji nauki i kultury.

Inspiracją dla Króla była Akademia Francuska powstała ponad 150 lat wcześniej; odwołując się do jej dziedzictwa postanowił powołać do niej 20 członków (połowę liczby członków jej francuskiego odpowiednika) wśród których mieli znaleźć się uczeni, pisarze oraz przedstawiciele szlachty.

Ostatecznie postanowiono zatwierdzić 18 członków powoływanych na dożywotnią kadencje, jak głosi legenda bo liczba ta w języku szwedzkim brzmi lepiej (sz. De Aderton, osiemnatu), stąd do dzisiaj tak w języku potocznym nazywa się Akademię. Dzisiaj nowych członków powołują i wyznaczają obecni członkowie. Z Akademii można zostać także wyrzuconym gdy złamie się statut oraz dobrowolnie z niej wystąpić co jest możliwe dopiero od 2018r(!)

Od samego początku Akademia miała być ponadto jednostką niezależną, dbającą nade wszystko o „czystością, siłę i wielkość języka szwedzkiego”, realizując tą misję i niezależność finansową miała wydawać m.in. słowniki czy podręczniki do gramatyki (od 1893r. wydawany Słownikiem Akademii Szwedzkiej (SAOB) jest największym tego typu publikacją w Skandynawii).

Jednym z głównych źródeł jej dochodów miał być nadany jej przez króla przywilej wydawania czasopisma państwowego Post och Inrikes Tidningar, publikującego wiadomości z kraju i z zagranicy, będącego obecnie najstarszą gazetą świata (założona  w 1645r., od 2007 r.tylko w wersji cyfrowej).

Okres  XIX w. to czas stagnacji w pracach Akademii, która przez wielu prekursorów i postępowych ludzi kultury uznawana była za instytucję bardzo konserwatywną, jednym  z głównych jej krytyków był uznawany za ojca współczesnego teatru August Strindberg.

Od czasu podjęcia decyzji o przyznawaniu literackiej Nagrody Nobla, prestiż i umiędzynarodowienie akademii doznało rozpędu. Od tego momentu w skład Akademii coraz częściej zaczęli wchodzić pisarze i poeci, którzy stanowią dziś większość jej członków.

Obecnie Akademia której honorowy patronat obejmuje urzędujący Król Szwecji, utrzymuje swoją działalność także z donacji, inwestowania w nieruchomości, akcje czy fundusze (jej majątek wynosić może nawet 170 mln euro).

Akademia Szwedzka poza nominacją Noblowską przyznaje też liczne nagrody literackie i stypendia, których łączna wartość przekraczać może 30 mln koron, czyli3 mln euro rocznie. Pracami Akademii kieruje Stały Sekretarz, który sprawuje swoją funkcję do ukończenia 70 roku życia i poza obowiązkami administracyjnymi, reprezentuje Akademię na zewnątrz oraz ogłasza corocznie laureata nagrody Nobla dla opinii publicznej.

Obecnie sekretarzem jest 58-letni Mats Malm, szwedzki tłumacz i literaturoznawca, profesor Uniwersytetu w Goteborgu. Działalność Akademii to także kultywowanie tradycji, jednym z nich jest spotkanie się co czwartek jej członków w celu omówienia obecnej działalności, same spotkania mają miejsce w tym samym budynku od czasu jej założenia (XVII wieczny budynek Giełdy znajdujący się na Starym Mieście w Sztokholmie).

Ponadto raz w roku 20 grudnia odbywa się uroczyste zebranie Akademii (szw.högtidssammankonst) wraz z rodziną królewską oraz elitami kulturalno-politycznymi, podczas którego podsumowywany jest rok działalności, a swoją przemowę dają nowo wybrani członkowie.

W ostatnim czasie o Akademii głośno było w związku ze skandalem obyczajowym związanym z Jeanem-Claude Arnault, mężem Katariny Frostenson jednej z 18 członków Akademii. W 2017r. w opublikowanym materiale głównego szwedzkiego dziennika Dagens Nyheter w którym 18 kobiet ze szwedzkiego świata kultury oskarżyło "dziewiętnastego członka Akademii" (jak nazywano Jean-Clauda, aby podkreślić jego wpływy w szwedzkiej elicie kulturalnej) o gwałt i molestowanie.

Wśród poszkodowanych miała znaleźć się też księżniczka Wiktoria, następczyni tronu Królestwa Szwecji. Zszokowane społeczeństwo szwedzkie dowiedziało się wtedy, iż członkowie Akademii mogli wiedzieć o skandalu zanim poszkodowane kobiety powiedziały o nim publicznie (związane to było z ogólnoświatową kampanią #meToo ujawniającą nadużycie na tle seksualnym), domagając się jednocześnie bardziej stanowczych reakcji.

Mimo interwencji i próby rozwiązania konfliktu ze strony członków rodziny królewskiej, przełomowych działań nie podjęto. Dodatkowo na jaw wyszło także, iż Jeana-Claude Arnault dopuścił się przecieków w sprawie przyszłych laureatów Nagrody Nobla.

Poskutkowało to rezygnacją wielu członków Akademii oraz zmianą jej statutu w 2018 r. Ponadto Akademia Szwedzka zapowiedziała, że z kryzysem oraz spadkiem zaufania do niej, laureat Literackiej Nagrody Nobla za rok 2018 zostanie wybrany i ogłoszony w następnym roku razem z laureatem za rok 2019.(Michał Gębski, ISW) Fot. Pixabay