Administracja Sądecczyzny na przestrzeni wieków

Chodzi o pozycje wydane w 2014 r. Laureatów konkursu poznamy 20 lutego w MCK "Sokół". Uroczystości wręczenia nagród będzie towarzyszyć seminarium pt. „Wieczorne Sądeczan Rozmowy". W kolejnych dniach prezentujemy kolejno książki zgłoszone do konkursu oraz sylwetki autorów.

Dziś przedstawiamy monografię Grzegorza Olszewskiego zatytułowaną „Ziemia Sądecka. Monografia historyczna administracji lokalnej”. Książką została zgłoszona do konkursu przez Leszka Zakrzewskiego, prezesa nowosądeckiego oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego.

**
Grzegorz Olszewski to już znane nazwisko w kręgach ludzi interesujących się historią Sądecczyzny: absolwent historii UJ, autor wielu artykułów historycznych, publikuje w „Roczniku Sądeckim”, „Almanachu Sądeckim”, „Almanachu Łąckim” i „Sądeczaninie”. Członek redakcji „Almanachu Łąckiego” w latach 2009-2012, a także członek Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii, w latach 1997-1999. Autor książek: Jazowsko. Dzieje wsi (2009)(ISBN 978-83-604806-0-1), Więźniowie KL Auschwitz z powiatu nowosądeckiego (2012)(ISBN 97-883-625504-0-1) i rozdziału w książce Śladami podziemia. Działalność niepodległościowa w rejonie Tęgoborza w latach 1939–1953 (2013)(ISBN 97-883-626285-4-4). Grzegorz Olszewski jest także Laureatem Honorowej Nagrody im. Szczęsnego Morawskiego „Sądecczyzna” z roku 2013 za książkę „Więźniowie KL Auschwitz z powiatu nowosądeckiego”.

W rozdziale pierwszym „Prefatio”, poprzez skrótowe przedstawienie dziejów Małopolski, poznanie zasięgu historycznej Sądecczyzny w ujęciu geograficznym i poznanie dziejów herbu Sądecczyzny i jej znaków, autor wprowadza nas w tematykę dziejów administracji Ziemi Sądeckiej na przestrzeni wieków.

W rozdziale drugim („Antiquitas”), po krótkim wstępie obejmującym wykład dziejów osadnictwa na Sądecczyźnie – od pierwotnych mieszkańców tych terenów, poprzez okres plemion słowiańskich, narodziny państwa polskiego aż do utworzenia województwa krakowskiego z ziemią sądecką, zapoznajemy się z dziejami kasztelanii sądeckiej i biogramami 66. kasztelanów sądeckich, rozwojem terytorium kasztelanii sądeckiej, dziejami starostwa sądeckiego, biogramami 50. starostów sądeckich, rozwojem starostwa sądeckiego oraz omówieniem dziejów tenut – barcickiej, czchowskie, oraz starostw: czorsztyńskiego, muszyńskiego, grybowskiego i nowotarskiego. Poznajemy także dzieje siedziby starosty w okresie staropolskim.

Kolejny rozdział („Praeterium”) omawia okres od zagarnięcia ziemi sądeckiej przez Austrię w 1770 r., poprzez kolonizację niemiecką cesarzowej Marii Teresy, zmiany terytorium i podziału administracyjnego Sądecczyzny w tamtym czasie – m.in. funkcjonowanie jako dystryktu sądeckiego w cyrkule wielickim, samodzielne funkcjonowanie cyrkułu sądeckiego do wybuchu I wojny światowej. Poznajemy dzieje powiatu pod rządami 24 administratorów cyrkułu i starostów sądeckich, siedziby starostów w okresie zaborów, także dzieje starostwa w Grybowie – wydzielonego ze starostwa sądeckiego.

W następnym rozdziale („Saeculo Proximo”) autor opisuje czasy I wojny światowej, rozwój starostwa w okresie międzywojennym, czasy II wojny światowej i funkcjonowanie powiatu w okresie 1945-1975. Poznajemy siedziby władz powiatowych, ale także np. tytuły gazet wydawanych przez władze powiatu. W oddzielnych punktach autor omawia słynny tzw. „eksperyment sądecki” i akcję „Wisła”, która miała duży wpływ na strukturę ludnościową w powiecie po II wojnie światowej. Kolejno omówione zostało funkcjonowanie województwa nowosądeckiego (1975-1998), sylwetki wojewodów i siedzib władz wojewódzkich.

Rozdział przedostatni („Praesentia”) został poświęcony przemianom struktury administracyjnej – utworzeniu Sądeckiej Miejskiej Strefy Usług Publicznych i powiatu oraz działalności zreformowanej administracji samorządowej po 1999 r. wraz ze szczegółowym omówieniem terytorium powiatu nowosądeckiego.

Rozdział ostatni zawiera załączniki, a wśród nich tłumaczenie aktu zastawu 16. miast spiskich Polsce w roku 1412, tekst ustawy „o Reprezentacji Powiatowej dla Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem” i „ordynacya wyborcza powiatowa” z 1868 r., uchwala nr 151/58 Rady Ministrów – zapoczątkowująca tzw. „eksperyment sądecki”, ustawa z 24 lipca 1998 r. wprowadzająca trójstopniowy podział terytorialny państwa, ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym i rozporządzenie Rady Ministrów z 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów.

W książce znajduje się ponadto wykaz skrótów bibliograficznych i źródłowych, skróty archiwów i wykorzystanych zespołów archiwalnych oraz wykaz skrótów.

Całość została bardzo starannie wydana, z licznymi barwnymi ilustracjami, portretami i autografami starostów, planami budynków, mapkami podziałów administracyjnych Sądecczyzny, historycznymi fotografiami.

Obowiązkowa lektura dla osób chcących poznać dzieje Sądecczyzny na przestrzeni wieków.
(LZ)

Grzegorz Olszewski: Ziemia Sądecka. Monografia historyczna administracji lokalnej. Wydawca: Powiat Nowosądecki i Powiatowy Młodzieżowy Dom Kultury w Starym Sączu Skład i druk: Drukarnia GOLDRUK. Stron 704, format B5, twarda oprawa.

FORMULARZ GŁOSOWANIA