Porady prawne Sądeczanina. Zadaj pytanie adwokatowi

Masz problem? Możesz za pośrednictwem serwisu Sądeczanin.info zadać pytanie prawnikowi. Wystarczy tylko wysłać e-mail, tak jak zrobiła to nasza czytelniczka, która ma wątpliwości związane z darowizną.

- Dwa lata temu mama przepisała na mnie w drodze darowizny dom z działką. Umowę zawarłyśmy przed notariuszem. Mam siostrę, która jest panną, mieszka i pracuje w Wielkiej Brytanii. Brat zmarł, miał żonę i dwóch synów. Czy po śmierci mamy moja siostra, bratowa i jej dzieci będą mogli wystąpić w stosunku do mnie z jakimiś roszczeniami?

Zagadnienie rozliczeń między rodzeństwem w sytuacji, gdy rodzic dokonał nieodpłatnego - wyjaśnia adwokat Barbara Ferenc-Karolczyk z Kancelarii Adwokackiej Adwokat w Nowym Sączu.

Zachowek jest ną korzyścią majątkową odpowiadającą części udziału, jaki otrzymałaby w spadku osoba uprawniona, gdyby nie został sporządzony testament (w omawianym przypadku – gdyby nie została uczyniona darowizna).

Na podstawie art. 991 § 1 k.c. uprawnionymi do zachowku są zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki), małżonek oraz rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy.

Aby ustalić kto będzie uprawniony do zachowku, należy zacząć od wyznaczenia kręgu spadkobierców ustawowych.

Mające tutaj zastosowanie zasady dziedziczenia, określone w art. 931 § 1 i 2 k.c., stanowią, że w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Dziedziczą oni w częściach równych, z tym jednak zastrzeżeniem, że część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż ¼ całości spadku. Jeżeli natomiast dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych.

Zatem jeżeli Pani mama nie będzie zamężna w chwili śmierci, to w kręgu jej spadkobierców ustawowych znajdą się: Pani, Pani siostra oraz dzieci zmarłego brata.

Na podstawie przedstawionych przez Panią danych, nie sposób jednoznacznie stwierdzić, czy darowana na Pani rzecz nieruchomość wyczerpuje cały majątek Pani mamy. Zakładając, że tak właśnie jest, Pani siostra oraz dzieci zmarłego brata nie nabędą żadnego majątku w spadku po Pani mamie, wobec czego będzie im przysługiwało w stosunku do Pani roszczenie o zachowek. Jeżeli natomiast w wyniku spadkobrania przypadną na ich rzecz jakieś przedmioty majątkowe, ale nie będą one wyczerpywać należnego im zachowku, to będą mogli wystąpić przeciwko Pani o uzupełnienie zachowku.

Kluczową kwestią jest ustalenie wysokości zachowku, o jaki będą mogli się ubiegać uprawnieni.

Zachowek określa się w oznaczonej kwocie pieniężnej. Wysokość zachowku wynosi połowę wartości udziału w spadku po zmarłej osobie, natomiast jeżeli uprawniony do zachowku jest osobą małoletnią albo trwale niezdolną do pracy, wysokość ta wynosi dwie trzecie wartości tego udziału. O małoletniości lub trwałej niezdolności do pracy decyduje stan rzeczy istniejący w chwili otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy).

Przy obliczaniu zachowku do spadku dolicza się zapisy windykacyjne oraz darowizny uczynione przez spadkodawcę. Nie uwzględnia się natomiast zapisów zwykłych i poleceń, drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Należy podkreślić, że darowizny dokonane na rzecz spadkobierców bądź osób uprawnionych do zachowku wlicza się do spadku niezależnie od czasu, kiedy zostały dokonane. Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania oraz według cen z chwili ustalania zachowku.

Przekładając powyższe na opisany przez Panią stan faktyczny, nie ulega wątpliwości, że darowizna uczyniona przez Pani mamę na Pani rzecz powinna zostać doliczona do spadku, ponieważ nie była to z pewnością drobna darowizna, zwyczajowo w danych stosunkach przyjęta, a ponadto została dokonana na rzecz osoby, która będzie spadkobiercą.

Jak już wskazałam, jeżeli Pani mama nie będzie zamężna w chwili śmierci, to w kręgu jej spadkobierców ustawowych znajdą się: Pani, Pani siostra (po 1/3 udziału w spadku) oraz dwaj synowie zmarłego brata (po 1/6 udziału w spadku). Wobec tego wysokość zachowku, którego będzie mogła dochodzić wobec Pani siostra wyniesie 1/6 część spadku (połowa z 1/3 udziału w spadku), natomiast Pani bratankowie będą uprawnieni do zachowku w wysokości 1/12 części spadku każdy (połowa z 1/6 udziału w spadku). Z przedstawionego przez Panią opisu sprawy nie wynika, w jakim wieku są synowie brata. Jeżeli w chwili otwarcia spadku byliby małoletni, przysługujący każdemu z nich zachowek wzrośnie z 1/12 do 1/9 części spadku (2/3 z 1/6 udziału w spadku).

Jeżeli uprawnieni nie otrzymają należnego im zachowku bądź w postaci uczynionej przez Pani mamę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługiwać im będzie przeciwko Pani roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Ponieważ przepisy dotyczące zachowku i obliczania jego wysokości są dość skomplikowane, a istotne są także informacje dotyczące sporządzonych testamentów i darowizn na rzecz pozostałych najbliższych członków rodziny, warto w razie potrzeby zwrócić się o pomoc do prawnika.

Pytania do adwokata można zadawać drogą mailową: [email protected].

Barbara Ferenc-Karolczyk udziela bezpłatnych porad prawnych na łamach naszego miesięcznika oraz portalu