Nowy Sącz w raporcie o wojennych reparacjach. Policzyli straty, jakie poniosło miasto

Jakie  były straty Nowego Sącza w czasie okupacji niemieckiej podczas drugiej wojny światowej?  Raport na ten  temat, przygotował  Leszek Zakrzewski, prezes nowosądeckiego Polskiego Towarzystwa Historycznego.

Okupacja niemiecka trwała w Nowym Sączu od 6 września 1939 roku do 20 stycznia 1945 roku

Po zajęciu miasta i zainstalowaniu władz wojskowych, naziści  zmienili jego nazwę na Neu-Sandez. 17 września zlikwidowali samorząd miejski i wprowadzili administrację okupacyjną. Po utworzeniu Generalnego Gubernatorstwa, z początkiem listopada władzę w mieście przejęła niemiecka administracja cywilna – czytamy w raporcie.  

Przed wojną Nowy Sącz był miastem powiatowym, siedzibą starostwa.  Zajmował obszar nieco ponad 16  kilometrów kwadratowych.  Wśród 34 tysięcy mieszkańców 68 proc. stanowili rzymscy katolicy, co trzeci mieszkaniec (30proc.) wyznawał judaizm, około 1,3 proc. stanowili protestanci, 0,6 proc. było grekokatolikami.

Jak pisze Zakrzewski, powojenny spis ludności, przeprowadzony w 1946 roku, wykazał tylko 23 tys. mieszkańców i to w nowych granicach powiększonych podczas okupacji,  w 1942 roku, do 24,25 kilometrów.

Liczba zamordowanych mieszkańców Nowego Sącza

Liczba mieszkańców miasta zamordowanych w latach 1939-1945 przez niemieckich oprawców na terenie Nowego Sącza sięga 14,5 tysiąca osób. To ofiary zbiorowych i indywidualnych egzekucji,  więźniowie i zakładnicy przetrzymywani w sądeckich więzieniach.  Jak czytamy w raporcie, jest to liczba ustalona bardzo ostrożnie. Są wśród nich niemal wszyscy mieszkający tu przed wojną obywatele polscy wyznania mojżeszowego, zamordowani w czasie Aktion Reinhardt.

Dodatkowo należałoby doliczyć tych, którzy zginęli w obozach koncentracyjnych, ale nie znamy dokładnie ich liczby – wskazuje dokument.  -  Wiemy natomiast, że tylko do Auschwitz trafiło 1087 osób urodzonych w Nowym Sączu, w tym, 616 Żydów i 471 Polaków według kategorii narodowościowych według klasyfikacji niemieckiej – pisze  Leszek Zakrzewski i zauważa, że szanse przeżycia miało przeciętnie 14 procent więźniów. Należy przy tym pamiętać, że lista ta nie jest kompletna i dotyczy tylko jednego z obozów.

Nowy Sącz w wyniku wojny utracił niemal połowę ludności, w tym właściwie całą mniejszość żydowską. Zniszczono 62 proc. przedwojennej zabudowy, trzy mosty drogowe, trzy kolejowe. Największy zakład produkcyjny, czyli Warsztaty Główne I klasy, został ograbiony z 90 proc. urządzeń produkcyjnych i zniszczony w 40 proc.  Chodzi o budynki i urządzenia stałe.

Straty wojennych zniszczeń w Nowym Sączu oszacowano na na 244 miliony

Poprzez wysadzenie mostów kolejowych, zniszczenie nastawni wraz z urządzeniami zabezpieczenia ruchu, rozjazdów, wież ciśnień oraz taboru, miasto zostało odcięte komunikacyjnie od reszty kraju.Tabor został wywieziony lub zniszczony.

Zniszczeniu uległy rury wodociągowe ułożone w ciągu mostu heleńskiego. Niemcy zagrabili także wyposażenie  mniejszych zakładów i firm produkcyjnych oraz majątek działających przed wojną stowarzyszeń. W dziedzinie kultury straty wynikały z dewastacji części księgozbiorów i utraty archiwaliów.  Nie można oszacować strat osób prywatnych ograbionych z majątku ruchomego.

Straty materialne Nowego Sącza,  w tym miejskich i państwowych nieruchomości, budynków zabytkowych i prywatnych,  infrastruktury i lasów miejskich  wycenione zostały na  244 miliony złotych z 2021 roku – napisano w raporcie. (jagienka.michalik@sadeczanin,info) fot, Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu