Turcja zamienia się w supermocarstwo. Marsz na Azję centralną i Kaukaz

• Czym jest idea panturkizmu?
• Türk dunyası – „od Adriatyku do Muru Chińskiego”.
• Turecki soft power. Budowanie wpływów w Azji Centralnej.
• Perspektywy rozwoju idei panturkistycznej i jej wpływ na turecką politykę zagraniczną.

Panturkizm jako prąd myślowy ukształtował się pod koniec XIX wieku w środowisku krymsko-tatarskiej inteligencji zamieszkującej tereny Rosji, jako reakcja na ucisk jakiemu byli poddawani Turcy pod dominacją mocarstwa. Dopiero stamtąd został przeszczepiony na grunt Imperium Osmańskiego, gdzie znacząco wpłynął na kształtującą się turecką świadomość narodową i turecki nacjonalizm. Panturkizm wykorzystuje koncepcję wspólnej tożsamości kulturowej, językowej i historycznej, aby podkreślić potrzebę jednoczenia tych narodów w celu wzmocnienia swojej pozycji politycznej i kulturalnej.

W czasach osmańskich ruch zakładał wyzwolenie narodów turkijskich i ich daleko posuniętą integrację polityczną, a w wariancie maksymalistycznym – nawet powstanie wspólnego państwa pod nazwą Turan. Nazwa ta nawiązuje do mitycznej krainy, z której miałyby się wywodzić wszystkie narody turkijskie. Panturkizm stanowił podstawę ideologiczną dla powstania ultranacjonalistycznej organizacji terrorystycznej – Szare Wilki (Szary Wilk, czyli przodek wszystkich Turkijczyków, jest symbolem panturkizmu).

Obecnie Turcja prowadzi działania polityczne głównie wobec pięciu „republik turkijskich”, które uzyskały niepodległość wraz z upadkiem Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, są to: Azerbejdżan, Kazachstan, Kirgistan, Uzbekistan i Turkmenistan. Szczególną współpracę i program wsparcia nawiązała z Azerbejdżanem, któremu udzieliła wsparcia w konflikcie z Górnym Karabachem. Turecka obecność cieszy się generalną przychylnością mieszkańców pozostałych państw turkijskich, którzy także są świadomi łączących ich więzów etnicznych. Z badań wynika, że aż 84% obywateli Kirgistanu ma pozytywny lub raczej pozytywny stosunek do Turcji, podobnie aż 76% Kazachów i 53% Uzbeków. Według sondażu przeprowadzonego w Kazachstanie w ubiegłym roku prezydent Erdoğan był najpopularniejszym zagranicznym przywódcą, wyprzedził takich liderów jak Władimir Putin czy Joe Biden.

Głównym organem szerzącym ideę panturkizmu jest Organizacja Państw Turkijskich (OPT) – początkowo jako „Rada Współpracy Państw Turkijskich, została ustanowiona 3 października 2009 roku na mocy porozumienia podpisanego przez rządy Azerbejdżanu, Kazachstanu, Kirgistanu i Turcji w Nachiczewaniu. Jej głównym celem jest promowanie wszechstronnej współpracy między państwami o turkijskim rodowodzie”. 

Do głównych przedsięwzięć organizacji należy praca nad rozwojem Korytarza Środkowego – łączącego Chiny z Europą, oraz stwarzanie okazji do regularnych spotkań pomiędzy przedstawicielami państw turkijskich. Turcja, próbując osiągnąć cel, jakim jest realizacja wizji „państwa lidera” prowadzi wobec krajów byłego ZSRR politykę z zakresu soft power, w szczególności skupiając się na dwóch obszarach: edukacyjnym (finansowe wspieranie uniwersytetów i szkół w Turkmenistanie i Kirgistanie, szczególnie tych, nauczających w języku tureckim) oraz religijnym (w tym celu powołano turecki Urząd ds. Religii, za sprawą którego państwo finansuje budowy meczetów oraz tworzy programy wsparcia dla ludności islamskiej (sunnickiej).

Turcja jest pozytywnie odbierana i uznawana za atrakcyjny kierunek wśród mieszkańców Azji Centralnej. Całkowita liczba przybyszów z państw turkijskich mających pozwolenie na pobyt w Turcji wynosi 300 tysięcy obywateli. Jest to związane z wprowadzeniem ruchu bezwizowego, oraz łatwością w przystosowaniu do realiów życia w Turcji, wielu podobieństw w zakresie  kultury, religii i przede wszystkim języka. Jak uważają eksperci, wpływ panturkizmu, mimo iż jest widoczną tendencją, będzie ograniczony do wymiaru symbolicznego i tożsamościowego, co będzie istotne w polityce wewnętrznej, natomiast wtórne w stosunku do realnych interesów polityki zagranicznej. (ISW, Pola Lewicka)