Koniec symbiozy amerykańsko-saudyjskiej? Idą zmiany na Bliskim Wschodzie

Dla obu stron jest to małżeństwo z rozsądku, jednak wraz ze wzmacnianiem się pozycji Arabii Saudyjskiej w regionie podejmuje ona kroki zbliżające ją do innych autorytarnych krajów, które aktualnie znajdują się także po drugiej stronie ideologicznej barykady wojny na Ukrainie. Czy możemy mówić już o przejściu Arabów do wrogiego bloku, czy też jesteśmy świadkami zwiększenia arabskiej autonomii strategicznej, której autorem jest następca tronu Mohammed bin Salman?

Arabia Saudyjska – ustrój, religia, geografia, gospodarka

Arabia Saudyjska to monarchia dziedziczna z bardzo silną władzą króla oraz protezami ustroju demokratycznego w postaci rządu i rady konsultacyjnej. Bardzo ważnym pod względem prestiżowym jest fakt, iż na terenie Arabii znajdują się dwa z trzech najświętszych miejsc Islamu – Mekka i Medyna. W państwie dominującym odłamem Islamu jest utraortodoksyjny sunnizm – wahhabizm (co determinuje stosunki Arabii z innymi krajami świata arabskiego).

W kraju obowiązują bardzo restrykcyjne normy oparte o prawo szariatu, ograniczające znacząco prawa kobiet (choć wdrażane są pewne elementy planu „Saudi Vision 2030”, polegającego na liberalizacji ustroju i zmianach struktur gospodarczych). Arabia Saudyjska zajmuje większość obszaru Półwyspu Arabskiego. Jest położony strategicznie między Morzem Czerwonym, Zatoką Perską, a Oceanem Indyjskim.

Wokół przebiegają niezwykle ważne szlaki komunikacyjne i handlowe, które potencjalnie mogą być poddane arabskiej kontroli militarnej (Cieśnina Ormuz oraz Cieśnina Bab al-Mandab). Kontrola nad Cieśniną Ormuz znacząco ogranicza możliwości eksportu ropy z Iranu, ale także z Iraku, Bahrajnu, Zjednoczonych Emiratów Arabskich. Kontrola nad Cieśniną Bab al-Mandab położoną pomiędzy Arabią a Dżibuti pozwala natomiast na wyłączenie z ruchu Kanału Sueskiego. Kraj w dużej mierze dominuje także nad Omanem.

Gospodarka jest bardzo uzależniona od ropy, mało złożona i mało innowacyjna, co charakteryzuje typowe kraje surowcowe. Państwo i reżim uznawane są za stabilne, szczególnie na tle regionalnych rywali. Podstawą gospodarki Arabii jest ropa i materiały ropopochodne. Saudowie są największym eksporterem ropy na świecie z udziałem ok. 15- 17% całości światowego wolumenu (w zależności od źródła danych).

Ropa eksportowana jest za pośrednictwem Saudi Aramco, którego większościowym udziałowcem jest Arabia, wycenianej na około 2 biliony dolarów (co czyni korporację jedną z najwyżej wycenionych
firm świata). Pod względem potencjału gospodarczego, demograficznego, terytorialnego Arabia Saudyjska wyrasta ponad większość krajów regionu. Głównymi konkurentami Arabii w regionie są: Iran, Turcja, Izrael i w niektórych aspektach Egipt. Z wszystkimi z tych krajów Saudowie pozostają w skomplikowanych stosunkach historycznych, ekonomicznych, politycznych i religijnych.

Amerykańskie interesy w Arabii

Od początku odnalezienia źródeł ropy w Arabii Saudyjskiej, kraj ten pozostaje z różnym natężeniem zapleczem surowcowym Stanów Zjednoczonych i świata Zachodu. Od bardzo stronniczych traktatów i umów handlowych z lat 50. i 60., które dawały Ameryce zdecydowanie większe zyski z wydobycia, po renegocjacje traktatów i wzmocnienie pozycji międzynarodowej Arabii związanej z rozwojem Ligi Arabskiej i OPEC oraz OPEC+, kraje te pozostają w symbiozie gospodarczej i strategicznej.

Prócz surowców, które są wartością dodaną relacji coraz intensywniej przez Amerykanów wykorzystywana jest wartość położenia strategicznego Arabii. Posiadają oni kilka stałych baz wojskowych, które zostały wykorzystane podczas obu wojen w Zatoce Perskiej, Afganistanie czy konflikcie z Państwem Islamskim. Znajdują się też tam jeden z największych terminali przeładunkowych i logistycznych dla amerykańskiej armii.

Bazy morskie i floty operacyjne pozwalają także na kontrolę kluczowych szlaków komunikacyjnych w regionie i walkę z piractwem. Silne wpływy militarne w Arabii z perspektywy Zachodu stabilizują sytuację na Bliskim Wschodzie, ograniczają możliwości ekspansji wpływów Iranu, Turcji i ułatwiają kontrolę nad niestabilnym Irakiem, a także są wsparciem dla bezpieczeństwa Izraela.

Arabia Saudyjska zyskuje natomiast prócz ochrony bezpieczeństwa i legitymizacji reżimu – amerykańskie know-how. Stany Zjednoczone są największym eksportem uzbrojenia do Arabii Saudyjskiej oraz nowoczesnych technologii z zakresu wydobycia zasobów naturalnych, szczególnie ropy, ale także złota, uranu, aluminium. Świat Zachodu odpowiada także za eksport większości dóbr luksusowych.

Państwa Zachodu były także beneficjentami wielkich inwestycji infrastrukturalnych w Królestwie np. budowy sieci autostrad, magazynów słodkiej wody, rurociągów, portów LNG, budownictwa (zaawansowane technologicznie kraje Zachodu najczęściej realizowały skomplikowane projekty, a także zlecając prace podwykonawcom, którzy ściągali siłę roboczą np. z Indii, Pakistanu, Sudanu, Etiopii.

System Kafala charakteryzuje się wysoką śmiertelnością imigrantów zarobkowych i niskim poziomem ochrony ich praw. W praktyce imigranci ściągani są do kraju przez sponsora/wykonawcę i to oni odpowiadają prawnie za działania i opiekę nad pracownikami.

Wynikiem tego systemu jest model quasi-niewolniczy, gdzie pracowników zamyka się w obozach noclegowych, zabiera się im dokumenty wyjazdowe i bardzo ogranicza ich wolność osobistą. System Kafala nadal jest rozwiązaniem dzielenia ludzi na kategorie rasowe i etniczne. Poważnym problemem w kraju jest np. wykorzystywanie seksualne kobiecej pomocy domowej, która nie jest chroniona prze saudyjskie prawo).