Powstańcy styczniowi z Sądecczyzny. Apel PTH

Na terenie Małopolski bezpośrednio nie były prowadzone działania zbrojne, ale wielu ochotników uczestniczyło w działaniach powstańczych, a mieszkańcy wspierali organizacyjnie i finansowo ruch powstańczy. W Nowym i Starym Sączu oraz Grybowie działały konspiracyjne biura werbunkowe, które zajmowały się gromadzeniem funduszy na pomoc walczącym, przyjmowaniem ochotników do powstania, gromadzeniem uzbrojenia, wyposażeniem w umundurowanie i obuwie oraz przerzutem do „Kongresówki”. Z Sądecczyzny do walki o niepodległą Polskę poszli: rzemieślnicy, studenci gimnazjów, inteligenci, szlachta i chłopi.


Jeżeli nasi Czytelnicy dysponują informacjami o osobach w jakikolwiek sposób związanych z powstaniem styczniowym lub posiadają dokumenty, zdjęcia, odznaczenia, pamiątki rodzinne, itp. prosimy o kontakt z Polskim Towarzystwem Historycznym w Nowym Sączu, najlepiej poprzez adres e-mailowy: [email protected]

                                                                                               ***
Przykładowe informacje o powstańcach związanych z naszym regionem


1. Karol Czachowski, urodzony w Mikołajówce w r. 1839, był synem generała Dionizego Czchowskiego, jednego z przywódców powstańczych. Kształcił się w szkole kadetów w Kijowie, a następnie w akademii wojskowej w Petersburgu, z której wyszedł w r. 1863 w stopniu praporszczyka kawalerii rosyjskiej. Służył jako rotmistrz w oddziałach M. Langiewicza, D. Czachowskiego i A. Jeziorańskiego, walczył w 36. bitwach, które stoczyli Langiewicz i jego ojciec Dionizy Czachowski. Dosłużył się stopnia kapitana. Przed bitwą pod Jaworem Soleckim został wysłany przez ojca do Krakowa. Tam był aresztowany i osadzony na trzy lata w Ołomuńcu. Po powstaniu dzierżawca dóbr w okolicach Nowego Sącza. Zmarł w 30 kwietnia 1908 roku, został pochowany na cmentarzu komunalnym w Nowym Sączu

2. Szczęsny Morawski, ur. 15 maja 1818 roku w Rzeszowie, zmarł 10 kwietnia 1898 roku w Starym Sączu. Był kustoszem zbiorów artystycznych Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie. Wiele wędrował po Galicji rysując obiekty zabytkowe. Malował portrety, obrazy religijne, sceny rodzajowe. Jest autorem książek z zakresu sztuki, historii, w tym historii starożytnej. Napisał pierwszą, fundamentalną dla badaczy regionu monografię naszego regionu pt. Sądecczyzna. Jest autorem m. in. prac „Arianie polscy”, „Sądecczyzna za Jagiellonów z miasty spiskiemi i księstwem oświęcimskiem”. Angażował się patriotycznie: w okresie Wiosny Ludów był członkiem Gwardii Narodowej we Lwowie (1848), a potem uczestniczył w Powstaniu Styczniowym Zmarł w Starym Sączu i i tam został pochowany.

3. Jan Chwalibóg – urodził się w 1845 roku w Nowym Sączu. Tu uczęszczał do szkoły realnej, potem gimnazjum, z którego przeniósł się do krakowskiej szkoły św. Anny. W 1863 roku wraz z 8. kolegami wstąpił do oddziału Apolinarego Kurowskiego Szybko awansował na stopień porucznika. W bitwie pod Grochowicami został ranny w stopę prawej nogi. Wrócił do Nowego Sącza, leczył się w domu rodziców. Po wyleczeniu wstąpił do kawalerii i w potyczce pod Jeziorkami otrzymał 12 ran od lanc i pałaszów, w tym jedno z pchnięć w prawą pierś na wylot. Leżał w lazarecie w Piotrkowicach obok Chmielnika. Po częściowym wyleczeniu się, zaciągnął się do kawalerii płk. Ignacego Chmielińskiego i pod Strojnowem został znowu ranny w prawą rękę od granatu, a spadając z konia nabawił się przepukliny. Wydobyty jako nieżywy z rąk Moskali przez panią Michalską, stracił prawą rękę. Po powrocie aresztowany, po 7. miesięcznym śledztwie odsiedział karę jednego roku w więzieniu w Nowym Wiśniczu. Niestety mogiła jego zaginęła na nowosądeckim cmentarzu.

4. Zygmunt Gostkowski, syn Bazylego, właściciela dworu w Męcinie Dolnej. Na wieść o powstaniu uciekł z domu i dostał się do oddziału Jabłońskiego. W bitwie pod Iwanowicami na czele nielicznego oddziału rozbił grupę 70 dragonów. W bitwie pod Żelichną został ranny, dzięki pomocy miejscowej ludności powrócił do Galicji. Wkrótce został aresztowany i osadzony na 9 miesięczny pobyt w więzieniu w Krakowie. Zmarł w Męcinie Dolnej w roku 1875.

5. Franciszek Skąpski urodził się 18 kwietnia 1840 roku w Muszynie. Uczęszczał do szkoły w Starym Sączu, następnie uczył się w Instytucie Technicznym w Krakowie. Służył w 20. Pułku Piechoty wojsk austriackich. Brał udział w wojnie przeciw Francji i Włochom, gdzie awansował do stopnia wachmistrza. W roku 1861 poprosił o urlop w wojsku i podjął pracę urzędnika sądowego w Starym Sączu. Przewodził konspiracji przedpowstańczej wśród starosądeckiej młodzieży rzemieślniczej, prowadził też konspiracyjne szkolenie wojskowe dla młodzieży. Po wybuchu powstania styczniowego wyjechał do Krakowa, gdzie początkowo prowadził szkolenie wojskowe dla ochotników do powstania, a następnie wstąpił do oddziału Anastazego Mossakowskiego.

Oddział ten został szybko rozbity z powodu nieudolnego dowodzenia, a sam Skąpski pod Jaworznikiem został trafiony w pierś kulą, która zatrzymała się na medalionie. Z powodu obrażeń przedostał się do Galicji, skąd po kilkutygodniowym leczeniu wrócił do powstania. W maju 1863 roku przejął pod Nowym Miastem dowództwo nad oddziałem Jana Drewnowskiego, którego dowódca opuścił szeregi powstańcze.

Uchodząc przed przeważającymi wojskami rosyjskimi przeprawił oddział przez Wartę i podporządkował się Zygmuntowi Chmieleńskiemu. Szybko uzyskał stopień porucznika, następnie kapitana i został mianowany dowódcą 2. kompanii piechoty.

Niejasne są okoliczności jego śmieci. Według S. Zielińskiego oraz wspomnień swojego ojca, zginął 22 września 1863 roku w bitwie pod Ciernem k. Ję­drzejowa od strzału w głowę. Natomiast według W. Cabana w bitwie tej został ranny i zmarł później w szpitalu w Żarczycach. Pochowany został na cmentarzu w Jędrzejowie.


6. Kazimierz Górski, ur. ok. 1839 roku w Mszalnicy parafia Mystków, syn Antoniego i Justyny Górka. Pracował i mieszkał w Kunowie i stąd wyruszył do oddziałów powstańczych razem z Władysławem Dobrzyńskim z Rożnowa. Został jednym z nielicznych dowódców oddziału powstańczego wywodzącego się z chłopstwa. Po zakończeniu walki wrócił w rodzinne strony, 21 listopada 1869 roku mając 30 lat, ożenił się z 21. letnią Małgorzatą Góra. Zamieszkał w Kunowie, doczekał się licznego potomstwa.

WARTO WIEDZIEĆ

Powstanie Styczniowe rozpoczęło się 22 stycznia 1863 roku, swoim zasięgiem objęło Królestwo Polskie. W ciągu trwających ok. 1,5 roku działań zbrojnych doszło do ponad tysiąca bitew, starć oraz mniejszych lub większych potyczek. Szacuje się, że w walkach wzięło w sumie udział co najmniej 150 tys.. powstańców. Działania powstańcze przez cały swój czas miały charakter wojny partyzanckiej. Powstańcom nie udało się opanować na dłużej większego terytorium, a władze powstania nie miały stałej siedziby. Po klęsce większych zgrupowań partyzanckich, m. in. w bitwach pod Węgrowem i Siemiatyczami, walkę toczyły głównie niewielkie oddziały.
Powstanie styczniowe było najdłużej trwającym i najbardziej masowym ruchem niepodległościowym XIX w. Bilans 1863 r. był tragiczny - dziesiątki tysięcy poległych lub straconych przez Rosjan, zesłania na Syberię, konfiskaty majątków uczestników powstania.
(s), Bogdan Potoniec