To państwo przepełnione sprzecznościami. Izrael jest pod wieloma względami wyjątkowy

Fenomen Izraela

Państwo Izrael jest jedyne w swoim rodzaju. To jedyne żydowskie państwo na świecie, w którego deklarację niepodległości wpisany jest religijny i demokratyczny charakter (ten podwójny zapis wielokrotnie w historii Izraela był interpretowany przez teoretyków prawa i służył rządom i przywódcom do uzasadniania swoich decyzji politycznych). Oprócz tego, położone jest w bardzo niekorzystnym obszarze geopolitycznym, otoczone od swojego powstania krajami arabskimi w dużej mierze do dnia dzisiejszego nie uznających państwa Izrael jako niepodległego bytu państwowego. Niektóre z nich wręcz odmawiają prawa istnienia nie tylko takiemu państwu, ale także żywotności narodowi izraelskiemu.

Po trzecie, to państwo o charakterze mozaikowym pod względem zróżnicowania etnicznego i narodowego ludności, ale także o bardzo skomplikowanym składzie religijnym oraz odłamów religijnych.  Po czwarte jest państwem o dynamicznym współczynniku emigracyjnym, głównie osób wyznających judaizm z różnych stron świata (kolejne fale emigracji w następujących po sobie dekadach XX wieku pochodziły z innych obszarów).

Po piąte to kraj trwający w ciągłym zagrożeniu (w praktyce państwo wojskowo-policyjne), właściwie kraj w którym zdecydowanie rzadziej w okresie istnienia występowały lata względnego spokoju niż otwartej wojny z sąsiadami i konfliktów z mniejszościami we własnym kraju. Po szóste, to państwo, którego jednym z powodów powstania, były wyrzuty sumienia świata po tragedii Holocaustu oraz powszechnym antysemityzmie pierwszej połowy XX wieku. Czynnikiem decydującym jednak była hekatomba II wojny światowej, którą nazistowskie Niemcy oraz inne narody kolaborujące sprawiły Żydom europejskim.

Ustrój polityczny

Państwo Izrael proklamowało niepodległość w 1948 roku, zgodnie z decyzją ONZ (zwycięska ofensywa dyplomatyczna o głosy poparcia decyzji) o możliwości proklamacji niepodległości. To jeden z największych sukcesów dyplomacji Izraela w historii. W sukces tych działań nie wierzyła większość elit politycznych tamtego okresu). Izrael jest żydowskim państwem demokratycznym, ma system parlamentarny.

Parlament nazywany Knesetem składa się ze 120 przedstawicieli. Władza ustawodawcza jest jednoizbowa. Zdecydowanie najsilniejszą władzę posiada premier, co zbliża kraj do ustroju kanclerskiego (ale tylko w momencie gdy premier posiada w miarę stabilną większość parlamentarną. W Izraelu powszechnym są rządy mniejszościowe oraz tzw. premierzy rotacyjni, czyli zmieniający się po określonym czasie w zgodzie z ustalonym harmonogramem umowy koalicyjnej). Prezydent jest wybierany w sposób pośredni – przez Kneset i posiada jedynie kompetencje reprezentacyjne. Bardzo charakterystycznym i właściwie determinującym elementem ustroju jest wyjątkowo niski próg wyborczy do parlamentu ustanowiony na poziomie 2 proc.

Tak niski próg wyborczy miał zapewnić wysoki poziom przedstawicielstwa w pierwszych kadencjach parlamentu (był to jeden z warunków poparcia deklaracji o niepodległości licznych środowisk lewicowych. Natomiast wzmianka o żydowskim charakterze państwa była niezbędna w celu uzyskania poparcia przez środowiska prawicowe i religijne). System Izraela charakteryzuje się, jak w przypadku wszystkich krajów o tak niskim progu wyborczym – wielką niestabilnością większości parlamentarnej (dla porównania można sięgnąć pamięcią do pierwszych wolnych wyborów parlamentarnych w Polsce z 1991 roku, kiedy to ze względu na brak progu w parlamencie znaleźli się przedstawiciele 29 list wyborczych). Zdecydowanie częściej, szczególnie w ostatnich trzydziestu latach zdarzały się kadencje Knesetu trwające rok lub dwa, niż pełną cztero-letnią kadencję.

W ostatnim wybranym parlamencie znajduje się około 10 ugrupowań i odłamów partyjnych z czego koalicję rządzącą tworzy 6 partii i ruchów politycznych. Ważnym elementem systemu partyjnego jest fakt, iż małe ugrupowania często startujące w wyborach w ramach wspólnych list to w praktyce kilka różnych partyjek. W parlamencie więc pomimo 10 oficjalnych ugrupowań znajduje się sporo więcej frakcji i odłamów. W ostatnich latach bywały parlamenty złożone nawet z przedstawicieli 24 różnych list wyborczych.

Bardzo zróżnicowane jest także spektrum poglądów politycznych reprezentowanych przez posłów. Prócz standardowego podziału znanego z tradycyjnych systemów demokratycznych na lewicę, centrum i prawicę (jest to już podział nieco archaiczny, choć klasyczny) w Izraelu nakładają się na to poglądy religijne i pochodzenie narodowościowe.

Swoistym niewystępującym nigdzie indziej na świecie kuriozum/wyjątkowością jest zasiadanie w Knesecie przedstawicieli partii ultraortodoksyjnych Żydów, który ze względów religijnych nie uznają samego państwa Izraela. Biorą oni natomiast czynny udział w zarządzaniu tym państwem i bardzo intensywnie walczą o prawa ultraortodoksów oraz o zabezpieczenie socjalne, ale także o swobodę nauczania (zapewnili sobie prawo do przyjmowania edukacji w specjalnych placówkach religijny).

Stanowią oni kilka procent populacji (ale charakteryzują się jako grupa społeczna bardzo wysokim przyrostem naturalnym), a ich poglądy religijne powodują liczne odstępstwa prawne np. brak służby wojskowej (lub w niektórych przypadkach ograniczona) ultraortodoksyjnych Żydów w kraju, w którym każdy mężczyzna poddany jest obowiązkowej służbie wojskowej o długości trzech lat, kobieta natomiast o długości dwóch lat. Mnogość partii w Knesecie powoduje jednak, że w praktycznie każdym parlamencie ultraortodoksi mają swoją reprezentację, często posiadając głosy konieczne
do uzyskania większości parlamentarnej, a niekiedy wchodzą w skład rządów.

Kwadratura koła -nierozwiązywalny problem arabski

Dodatkowym odstępstwem od reguły dot. służby wojskowej jest mniejszość arabska, któremu państwo Izrael nie ufa strukturalnie, którzy także w zdecydowanej większości
nie podlegają służbie wojskowej (ok.12% populacji) lub podlegają jej w formie ograniczonej, albo zamiennej. W polityce izraelskiej obowiązuje także niepisany precedens braku partycypacji przedstawicieli partii arabskich w koalicjach rządzących Izraelem (jedynie niektóre rządy lewicowe lat 90. próbowały rozwiązać konflikt z Arabami i zachęcić ich do udziału we władzy. Wraz ze śmiercią Icchaka Rabina w zamachu przeprowadzonym przez ultraortodoksyjnego nacjonalistę żydowskiego i odsunięciu od władzy Jasira Arafata oraz dojściu do władzy Benjamina Netanjahu początkiem XXI wieku – wszelkie rozmowy pokojowe zostały zawieszone).

Pomimo braku udziału w koalicjach rządzących w każdej kadencji Knesetu posiadają oni kilkoro przedstawicieli, co w praktyce bardzo ogranicza możliwości koalicyjne skrajnie podzielonego spektrum partii politycznych w Izraelu. W rzeczywistości większość parlamentarną – ponad 60 posłów, należy budować z około 110 posłów (liczba przedstawicieli arabskich waha się w poszczególnych Knesetach).

Obie grupy etniczno-religijne odnoszą się do siebie z głęboką nieufnością i wrogością. Arabowie nie chcą podejmować żadnej dyskusji o udziale we władzy dopóki nierozwiązaną jest kwestia nielegalnego z punktu widzenia prawa międzynarodowego osadnictwa Żydów np. na tzw. Zachodnim Brzegu. Z drugiej strony jakiekolwiek próby rozwiązania tego konfliktu w sposób pokojowy, który polegałby na ograniczeniu lub rezygnacji z osadnictwa powoduje twardy opór przedstawicieli nacjonalistycznych oraz ortodoksyjnych (włączenie w partycypację we władzy Arabów nie rozwiązałoby problemów, ponieważ spowodowałoby to wycofanie się ze wszelkich koalicji przedstawicieli nacjonalistycznych i religijnych). Takie podejście powoduje, iż Arabowie traktowani są często jak obywatele drugiej kategorii i to w teoretycznie własnym kraju, ponieważ niektórzy z nich posiadają jedynie obywatelstwo Izraela.

Klucznik zarządzania sprzecznościami – Benjamin Netanjahu

W tak skomplikowanym systemie politycznym i społeczno-religijnym do władzy doszedł człowiek, którego skuteczność rządzenia tym wielopoziomowo wykluczającym się tworem jest podobna do ostatniego niepodważalnego autorytetu i nieformalnego twórcy państwa Izrael – Dawida Ben Guriona. Druga część analizy opowiadać będzie o postaci Benjamina Netanjahu, człowieka idealnie stosującego zasadę „dziel i żądz” w polityce izraelskiej, najdłużej sprawującego urząd premiera Izraela w historii, którego dotychczas nie zatopiła żadna
z ogromnych afer korupcyjnych. (Michał Różycki, fot.: Pixabay/ zdjęcie ilustracyjne)