Trwa wczytywanie strony. Proszę czekać...
Piątek, 29 marca. Imieniny: Marka, Wiktoryny, Zenona
20/07/2021 - 18:25

Krakowiacy, Lachy, Górale – stroje wsi małopolskiej

W tej wyjątkowej, unikatowej publikacji skomasował się wysiłek wielu ludzi, którym kultura regionu była i jest bliska. Jest to wydawnictwo ukazujące urodę, bogactwo i różnorodność tradycyjnych, świątecznych strojów oraz codziennych ubiorów chłopskich noszonych niegdyś w małopolskich wsiach od Krakowa po Zakopane, od Zawoi po Gorlice. Jest to wyjątkowe kompendium wiedzy.

O jakim wydawnictwie mowa? O liczącym dziesięć tomów albumie pt. „Krakowiacy, Lachy, Górale – stroje wsi małopolskiej”.

Cztery tomy zostały zgłoszone do konkursu o Nagrodę im. ks. prof. Bolesława Kumora w kategorii „Książka o Sądecczyźnie”. Do konkursu są rekomendowane następujące tomy:

III – Lachy Sądeckie, Pogórzanie

IV – Lachy Limanowskie, Lachy Szczyrzyckie

IX – Górale Sądeccy, Górale Nadpopradzcy

X – Łemkowie Sądeccy i Gorliccy, Rusini Szlachtowcy.

Nad dziesięciotomowym albumem przez kilka lat pracował zespół redakcyjny: Maria Brylak Załuska (redaktor serii), Piotr Kulig, Małgorzata Wójtowicz Wierzbicka, Jerzy Starzyński (teksty, wybór materiału ilustracyjnego), Elżbieta Pobiegły, Maria Magdalena Kroh (konsultacja merytoryczna).

W uzasadnieniu zgłoszenia do konkursu czytamy:

- „Krakowiacy, Lachy, Górale – stroje wsi małopolskiej” to wydawnictwo ukazujące urodę, bogactwo i różnorodność tradycyjnych, świątecznych strojów oraz codziennych ubiorów chłopskich noszonych niegdyś w małopolskich wsiach. To pierwsze takie wydawnictwo kompleksowo ujmujące problematykę stroju, jego rozwój i przemiany na przestrzeni lat, charakterystykę odświętnych strojów kobiecych i męskich, strojów ślubnych, ubiorów dziecięcych, codziennych oraz tych noszonych współcześnie przez zespoły regionalne”.

Jak czytamy we wstępie do tej publikacji strój od zawsze pełnił w tradycyjnej społeczności wiejskiej niezwykle ważną rolę. Demonstrował przynależność do stanu chłopskiego i do swojej lokalnej grupy. Po ubiorze rozpoznawano zamożność, pozycję społeczną oraz stan cywilny. Świąteczny, paradny – noszony podczas ważnych wydarzeń i uroczystości – spełniał rozliczne funkcje obrzędowe.

Strój bujnie się rozwijał i ewoluował  na przestrzeni lat. Najstarsze ubiory miały proste, archaiczne kroje, naturalne kolory oraz skromne, choć wysmakowane zdobnictwo. Z czasem wprowadzano coraz więcej przemysłowych barwnych, wzorzystych tkanin oraz bogatszą ornamentykę.

Na terenie  dzisiejszego województwa małopolskiego istniało dawniej bez mała trzydzieści odmian wiejskiego stroju odświętnego w obrębie kilkunastu zamieszkałych tu grup etnograficznych.

Obecnie tradycyjne stroje znane są przede wszystkim dzięki licznym w Małopolsce zespołom folklorystycznym. Wyjątkiem jest  Podhale, gdzie góralskie ubrania do dziś zakładane są prywatnie, na świąteczne rodzinne i religijne okazje. Ostatnio rośnie zainteresowanie i zapotrzebowanie na lokalne stroje również u Lachów z Podegrodzia czy Górali z Łącka.

Tom III serii – jest poświęcony strojowi dwóch grup etnograficznych polskiego Pogórza Karpackiego – Lachom Sądeckim i jej subregionom oraz Pogórzanom Sądeckim. Teksty przygotowała Maria Brylak Załuska. Wybrany przez autorkę bogaty materiał ilustracyjny to fotografie zbiorów muzealnych oraz zdjęcia ukazujące mieszkańców, Lachów Sądeckich i Pogórzan, pochodzące zarówno z prywatnych, jak i archiwalnych zbiorów. Prezentacje albumowe wieńczą fotografie egzemplarzy współczesnych strojów, będących w posiadaniu zespołów regionalnych, autorstwa sądeckiego fotografika Piotra Droździka.

Tom IV serii – prezentuje strój lachowski wsi położonych w powiecie limanowskim, nazywanych Lachami Limanowskimi oraz ukształtowanej  na styku góralszczyzny karpackiej i Krakowiaków grupy etnograficznej Lachów Szczyrzyckich. Autorami tekstów są Małgorzata Wójtowicz Wierzbicka oraz Maria Brylak Załuska. Oprócz charakterystyki strojów dawnych (do schyłku XIX wieku) oraz nowszych (od przełomu XIX i XX wieku do lat międzywojennych) oraz ubiorów codziennych i obrzędowych, w tomie znalazły się liczne fotografie ze zbiorów muzealnych, ale także wykonane na potrzeby wydawnictwa.

Tom IX serii – poświęcony jest strojowi dwóch grup etnograficznych Sądecczyzny – Góralom Sądeckim (od Łącka, Jazowska, Kamienicy) oraz Góralom Nadpopradzkim. Autorzy – Maria Brylak Załuska oraz Piotr Kulig – oprócz funkcji i znaczenia poruszyli również kwestię zaniku tradycyjnego stroju oraz współczesnego ubioru górali zamieszkujących ziemię łącką oraz rytersko-piwniczańską. Tom jest bogato ilustrowany rysunkami, fotografiami eksponatów muzealnych oraz zdjęciami ukazującymi strój Górali Sądeckich oraz Górali Nadpopradzkich, pochodzącymi zarówno z prywatnych, jak i archiwalnych zbiorów oraz fotografiami noszonych współcześnie strojów.

Tom X serii – autorstwa Jerzego Starzyńskiego, ukazuje strój Łemków Sądeckich i Gorlickich oraz Rusinów Szlachtowskich, którzy do 1947 roku stanowili ludność autochtoniczną powiatu nowosądeckiego, gorlickiego oraz Rusi Szlachtowskiej. W wydawnictwie podjęto tematykę zasięgu terytorialnego stroju w powiązaniu z zagadnieniami historycznymi, charakterystykę najstarszych strojów łemkowskich oraz etapów jego rozwoju na przestrzeni lat. Publikacja prezentuje szczegółowy opis strojów męskich, kobiecych, zarówno codziennych, jak i obrzędowych, ubiorów dziecięcych oraz strój łemkowski współcześnie. Tom jest bogato ilustrowany rycinami, zdjęciami eksponatów muzealnych oraz archiwalnymi fotografiami, pochodzącymi z kilkudziesięciu muzeów z Polski, Ukrainy oraz Rosji. W publikacji znalazły się również liczne zdjęcia ze zbiorów prywatnych oraz archiwum Łemkowskiego Zespołu Pieśni i Tańca „Kyczera” w Legnicy.

Każdy tom składa się z części tekstowej oraz albumowej, streszczenia w języku angielskim oraz wykazu literatury dotyczącej stroju omawianego regionu.

Album posiada ogromną wartość edukacyjną i dokumentacyjną ze względu na przekrojowość i dogłębność prezentowanych treści. Jego celem była dokumentacja, a także promocja różnorodności oraz bogactwa stroju poszczególnych subregionów omawianych grup.

Wydawnictwo jest nie tylko ogniwem łączącym tradycję i teraźniejszość, ale stanowi materiał edukacyjny dla współczesnych nosicieli strojów ludowych. Wydawnictwo jest efektem realizowanego przez Małopolskie Centrum Kultury SOKÓŁ w Nowym Sączu projektu badawczo-dokumentacyjnego pn. „Małopolska źródłem tradycji”, finansowanego z funduszy europejskich w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego na lata 2014-2020.

Redaktorem serii (t. I-X), tekst i wybór materiału ilustracyjnego jest - Maria Brylak Załuska; tłumaczenie – Łukasz Malczak; konsultacja merytoryczna – Elżbieta Pobiegły, redaktor techniczny – Maria, Magdalena Kroh; redaktorzy prowadzący – Monika Kurzeja, Anna Turewicz.

Autorami zdjęć są: Piotr Droździk, Jacek Kubiena, Anna Niemczyńska Szurek, fotografie archiwalne. Wydawcą publikacji  jest Małopolskie Centrum Kultury SOKÓŁ w Nowym Sączu. Publikacja ma twardą oprawę. Druk i oprawa: Legra Sp. z o.o. w Krakowie. „Krakowiacy, Lachy, Górale – stroje wsi małopolskiej”, redaktor serii (t. I-X) Maria Brylak Załuska, Wydawca Małopolskie Centrum Kultury SOKÓŁ w Nowym Sączu, Nowy Sącz, 2020. Opr. [email protected].









Dziękujemy za przesłanie błędu