Pierwszy budynek sądeckiego dworca przy ulicy Kolejowej wzniesiono w 1878 roku – składał się on tylko z 1 piętra i przybudówek. Obok niego stworzono wówczas również istniejący do dnia dzisiejszego park, jako miejsce, gdzie turyści na łonie natury, mogli spokojnie oczekiwać swojego pociągu (obecnie już niekoniecznie).

W latach 1908-1909 postawiono nowy budynek, którego wygląd zaprojektowały austriackie władze kolejowe – wzniesiono go już z cegieł, w stylu secesyjnym, z dość bogatą sztukaterią (m.in. elewacji). Z uwagi na korzystanie przez ówczesnych projektantów z dość jednolitych schematów tego rodzaju budowli, na terenie byłej Galicji wciąż można spotkać bardzo podobne dworce kolejowe. Również początkiem XX wieku obok dworca wniesiono budynek, stanowiący dziś siedzibę poczty i biur kolejowych, który w zamyśle twórców miał być domem mieszkalnym dla pracowników stacji kolejowej.

Wnętrze sądeckiego dworca straciło jednak swój pierwotny charakter podczas przebudowy w latach 80. XX wieku, kiedy to podłogi (poczekalni, antresoli i lady parteru) wyłożono granitami, marmurami i sjenitami, strop podświetlono, na piętrowej galerii utworzono poczekalnię, zwiększono liczbę kas i zreorganizowano ułożenie niektórych pomieszczeń (np. kiosków). O walory architektoniczne oraz artystyczne wnętrz zadbać miało Biuro Projektów Kolejowych z Krakowa oraz Pracownia Sztuk Plastycznych w Krakowie, choć w całości stylu secesyjnego nie udało się już odwzorować i wyremontować. Do dnia dzisiejszego zachowały się jednak najważniejsze elementy konstrukcyjne tego dworca – podzielony jest 3 piętrowymi pawilonami, z których środkowy, stanowiący główne wejście dworcowe, zakończony jest łamanym dachem.

Niezwykłą pamiątką z dawnych czasów jest nakryty pulpitowym dachem, peron z żeliwnymi kolumnami, a wewnątrz hallu tablica, którą wmurowano tu po 1945 roku: W hołdzie patriotom Ziemi Sądeckiej wywożonym stąd i straconym w hitlerowskich obozach zagłady – społeczeństwo sądeckie. Zachowane do dzisiejszego dnia dokumenty świadczą o tym, że właśnie z tego nowosądeckiego dworca podczas II wojny światowej wywożono sądeczan do obozów koncentracyjnych. Drogą kolejową przez Tarnów docierali oni głównie do obozów w Oświęcimiu-Brzezince, Sachsenhausen-Oranienburgu, Ravensbrücku czy Dachau. Dworzec kolejowy dla kilkunastu tysięcy osób – Polaków, a głównie Żydów – stał się ostatnim sądeckim miejscem, który przyszło im widzieć przed śmiercią.

W grudniu ubiegłego roku dworzec otwarto po generalnym remoncie. Budynek odnowiono z zewnątrz i wewnątrz, a zamiast dawnej antresoli pojawiło się dziesięć obrazów Edmunda Cieczkiewicza.

(oprac. JB)
Źródło: J. Leśniak, A. Leśniak, Encyklopedia Sądecka; Dzieje Miasta Nowego Sącza, pod red. F. Kiryka i Z. Ruty (t. III)
Fot. JB, Rob