Od wydawcy

Księdza Józefa Panasia, kapelana II Brygady Legionów Polskich, równie wiele łączyło co różniło z Józefem Piłsudskim. Tego samego dnia obchodzili swe imieniny. Komendant pochodził ze szlacheckiej rodziny na Żmudzi, dla której świeża była pamięć Powstania Styczniowego. Józef Panaś był chłopskim synem z Odrzykonia k. Krosna (gdzie Aleksander Fredro umieścił akcję Zemsty), a w jego rodzinie nie „Zemstę” wspominano, ale „rabację galicyjską”. Przodkowie Józefa Piłsudskiego, zapisywani w księgach metrykalnych jako „bene nati et possesionati”, należeli do elity obywatelskiej Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Przodkowie księdza Panasia byli co najwyżej określani jako „pracowici” i to był ich najważniejszy wyróżnik. Komendant wyrastał w domu w kulcie polskiej tradycji niepodległościowej. Józef Panaś należał do pierwszego pokolenia chłopów, których na przełomie wieków polska szkoła i polskie organizacje społeczne, w autonomicznej Galicji, przemieniły z poddanych „cysorza” w świadomych polskich patriotów.

Szkoła ludowa w Krośnie, gimnazjum w Przemyślu, działalność w „Sokole” i „Drużynach Bartoszowych” zawiodły młodego katechetę z Dobromila w szeregi II Brygady Legionów, gdzie został kapelanem i w 1915 r., gdy obie brygady skoncentrowano na Wołyniu, zetknął się z Komendantem I Brygady. Jak sam wspominał, (…) niemal bałwochwalczo czciłem i wierzyłem w prawość i uczciwość żołnierską Piłsudskiego. (…) Krzyż Virtuti Militari V kl. otrzymany za obronę Przemyśla; Oficerski Krzyż Polonia Restituta, otrzymany za zorganizowanie rewolucji II Brygady przeciw Austrii, bitwy pod Rarańczą i obronę honoru żołnierza polskiego w procesie w Marmorosz-Sziget; czterokrotny Krzyż Walecznych za zasługi w Legionach Polskich i wojnie polsko-bolszewickiej – otrzymane z rąk Piłsudskiego, nosiłem z dumą i chlubą. – Tak było do czasu, gdy przewrót majowy tragicznie ich poróżnił, a ksiądz Panaś w proteście zwrócił otrzymane ordery i odznaczenia. Drogi dwóch Józefów rozeszły się wówczas na zawsze.

Pamiętnik księdza Panasia pisany był niemal na bieżąco, a jego tytuł i treść wpisuje się, nie jako alternatywa dla I Brygady, ale dopełnienie czynu legionowego, jako świadectwo drogi, którą podążało „pokolenie niepokornych”, synów ziemian i chłopów, synów mieszczan i robotników, spolonizowanych Tatarów i Żydów, absolwentów renomowanych uczelni i szkółek ludowych. To „pokolenie niepokornych” i ich czyn, pokolenie, które odważyło się być wolnym i wywalczyć Niepodległość, w stulecie Legionów pragniemy przypomnieć wydaniem pamiętników księdza Józefa Panasia.

Grzegorz Nowik
Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku

I

„Wybuch wszechświatowej wojny zastał mnie w Niemczech, w księstewku Anhalt. Poświęciłem bowiem odpoczynek wakacyjny pracy duszpasterskiej wśród polskich robotników fabrycznych i sezonowych rolnych, których setki tysięcy pracuje w przemyśle i rolnictwie niemieckim. Stanowią oni jedną z podstaw siły ekonomicznej tegoż państwa. O liczebności robotników polskich niech świadczy i ta okoliczność, że ich grosz znojny pokrył czysto protestanckie okolice setkami kościołów katolickich, zwanych Polnische Kirche.(…).

Podczas jazdy przez Czechy ku wielkiej radości dowiedziałem się o wmarszu Piłsudskiego do Królestwa, o konsolidacji społeczeństwa w N.K.N. i o tworzeniu z dawnych organizacji wojskowych, sokolich, drużynowych i strzeleckich Legionów polskich. Przed wojną (…) podpisałem jako członek stałej drużyny sokolej w Dobromilu deklarację stawienia się w razie potrzeby w szeregi, więc też bezpośrednio po powrocie uczyniłem to i z drużyną dobromilską stawiłem się w Sanoku, gdzie 30 sierpnia stanął Legion wschodni.

Ks. Józef Panaś, Pamiętniki Kapelana Legionów Polskich, nakładem księgarni St. Rehmana, Lwów 1920;
reprint w 2014 r. przez Oficynę Wydawniczą „Ajaks” i Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku

Wybór tekstów B.P.
Zachowano oryginalną pisownię

Osoby zainteresowane współpracą w zakresie doboru tytułów do prezentacji zapraszamy do kontaktu: dobraksiazka@sadeczanin.info