Wypędzenie z Hiszpanii było najboleśniejszym wydarzeniem w dziejach Żydów od zburzenia Świątyni

Fragment rozdziału:

ŻYDOWSKI KSIĄŻĘ SUŁTANA:

PROTESTANCI, FRANCISZKANIE I MUR

(...) Dwudziestego dziewiątego kwietnia, dwanaście dni po zatwierdzeniu planu wyprawy Kolumba, hiszpańscy monarchowie zajęli się rozwiązaniem problemu żydowskiego. Wielu Żydów zmuszono już wcześniej do przejścia na katolicyzm – ale do tych conversos nie miano zaufania. Katolicy obawiali się, że „diabelskie sztuczki i czary” ludzi, którzy w głębi duszy pozostali Żydami, mogą skazić czystość chrześcijaństwa. Inkwizycja, mająca poparcie Ferdynanda i Izabeli, skazała już 13 tysięcy osób i spaliła na stosie 2 tysiące za potajemne praktykowanie obrzędów żydowskich. Teraz wielki inkwizytor Tomás Torquemada poradził monarchom, aby postawili Żydów przed wyborem: konwersja albo banicja. Izabela była królową-krzyżowcem, kobietą pobożną, poważną i obdarzoną żelazną wolą; Ferdynand, cyniczny, przebiegły kobieciarz, wierzący w swą misję krzewienia chrześcijaństwa, był ideałem księcia, o którym pisał Machiavelli. Królowie katoliccy, z których związku narodziło się królestwo Hiszpanii, odnosili wielkie sukcesy, może największe ze wszystkich władców tej epoki. Ale w sprawie żydowskiej przeliczyli się. Ferdynand miał nadzieję, że Żydzi zdecydują się na konwersję, lecz ku jego zdumieniu wielu – od 75 tysięcy do 150 tysięcy – wybrało wygnanie. Król wypędził ich także z Neapolu i w ciągu następnych pięćdziesięciu lat wielu władców Europy Zachodniej poszło w jego ślady. Przez siedem stuleci Hiszpania była ośrodkiem kwitnącej kultury arabsko-żydowskiej, centrum diaspory, czyli Żydów mieszkających poza Syjonem. 

Wypędzenie z Hiszpanii było najboleśniejszym wydarzeniem w dziejach Żydów od zburzenia Świątyni do hitlerowskiego ostatecznego rozwiązania. Hiszpańscy Żydzi, czyli Sefardyjczycy (Safarad to po hebrajsku Hiszpania), udali się na wschód, do bardziej tolerancyjnych Niderlandów, polsko-litewskiej Rzeczypospolitej i imperium osmańskiego. Sulejman powitał ich z otwartymi rękami, bo liczył, że przyczynią się do ożywienia gospodarki kraju i pokażą całemu światu, jak chrześcijaństwo wyparło się swoich żydowskich korzeni. Diaspora przeniosła się na wschód. Od tej pory aż do początku XX wieku na ulicach Stambułu, Salonik i Jerozolimy będzie rozbrzmiewać ich nowy, judeohiszpański język, ladino. (...)