„Tymczasowe” kontrole graniczne i minima migracyjne – celowa zmiana wizerunku Szwecji?

 Zwłaszcza kontrole graniczne budzą wiele kontrowersji, a według ekspertów szwedzki rząd łamie tak prawo Unii Europejskiej. Po rekordowo otwartym dla uchodźców roku 2015, kiedy Szwecja przyjęła ponad 160 tys. osób szukających azylu, dzisiaj przyjmuje skromne 10 tys. emigrantów.

Zmiana podejścia do kwestii migracji nie zmieniła się jednak wraz z nowym rządem, choć nowa koalicja wydaję się jeszcze bardziej zaostrzać kierunek działań. Czy realizacja prawicowego programu może przynieść Szwecji więcej strat niż zysków?

Szwedzki rząd zdecydował w listopadzie bieżącego roku o dalszym przedłużeniu wewnętrznej kontroli granicznej o kolejne sześć miesięcy do 11 maja 2023r. „Tymczasowa” kontrola została wprowadzona pierwszy raz w listopadzie 2015.r w czasie kryzysu migracyjnego i od tego czasu jest regularnie przedłużana. Kontrola dotyczy przede wszystkim ruchu samochodowego i pociągowego na granicy z Danią.

Jednak kontrole graniczne między państwami, które należą do współpracy w ramach Schengen, są generalnie zabronione. Tak zwane kontrole na granicach wewnętrznych mogą być wprowadzone tylko na sześć miesięcy. Każde przedłużenie musi być uzasadnione nowymi(!), szczególnymi okolicznościami. Tak orzekł Europejski Trybunał Sprawiedliwości UE wyrokiem z bieżącego roku przeciwko Austrii (podobne „wątpliwe prawnie” rozwiązania wprowadzili także Dania, Niemcy, Francja czy Norwegia).

Tym razem rządzący uzasadniali swoją decyzję, opierając się na ocenie, że istnieje poważne zagrożenie dla porządku publicznego i bezpieczeństwa wewnętrznego w Szwecji. Problem w tym, że podobne uzasadnienia podawano w ciągu ostatnich lat.

Zgodnie porozumieniem z Tidö Rząd i Szwedzcy Demokraci mają ponadto wzmocnić kontrole graniczne w celu ograniczenia migracji, co może być interpretowane jako uczynienie kontroli stałymi. Zapis w umowie brzmi: „Organom policji poleca się przeprowadzanie kontroli na granicach wewnętrznych w większym zakresie, jeżeli uważa się, że takie kontrole graniczne mają wpływ na nielegalną migrację i przestępczość transgraniczną”.

Jak twierdzi Bernd Parusel ze Szwedzkiego Instytutu Studiów nad Polityką Europejską (SIEPS), takie ograniczenia nie powinny być przeprowadzane rutynowo, co więcej powinny pojawić się nowe okoliczności, zagrożenia lub ryzyko. Podobnego zdania jest Stefan Salomon, wykładowca prawa UE na Uniwersytecie w Amsterdamie. Naukowiec z Amsterdamu, przekraczając granicę ze Słowenii do Austrii, odmówił okazania dokumentu tożsamości i został ukarany grzywną w wysokości 40 EUR.

Sprawę skierował do austriackiego sądu. Ten z kolei skierował sprawę do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w Luksemburgu. Pod koniec kwietnia tego roku Europejski Trybunał Sprawiedliwości orzekł, że kontrola graniczna w Austrii narusza prawo UE. Widząc podobieństwa pomiędzy sprawami, Stefan Salomon uważa, iż kontrole graniczne z Danią są nielegalne i Szwecja będzie musiała zapłacić odszkodowanie, jeśli osoby i firmy pójdą z tą kwestią do sądu.

Innego zdania jest szwedzka minister ds. migracji Maria Malmer Stenergard, podkreślając iż rząd działa w zgodzie z prawem UE, a taką decyzję wydaje na podstawie nowego zagrożenia porządku i bezpieczeństwa publicznego państwa. Podkreśliła ona w wywiadzie dla dziennika Dagens Nyheter, iż Szwecja nie planuje opuścić strefy Schengen oraz przypomniała, że poprzedni rząd socjaldemokratów przedłużał kontrole w Szwecji stopniowo, co pół roku, powołując się na sytuację migracyjną w Europie i zagrożenia terrorystyczne.

Jednak od 2018 roku nie powoływał się na żadne nowe zagrożenia(!), które uzasadniałyby przedłużenie. W swojej obronie rząd wypuścił specjalny komunikat do mediów: „Ogólny poziom zagrożenia terrorystycznego w Szwecji pozostaje podwyższony [...]. Istnieją również znaczne braki w kontroli zewnętrznej granicy strefy Schengen.

Kontrole, które powinny być przeprowadzane, nie są wystarczająco rozbudowane lub adekwatne. Wiele osób, które wjeżdżają do strefy Schengen, nie pozostaje w kraju, do którego przybyły, ale stosunkowo bez przeszkód przemieszczają się do innych państw członkowskich”.

Nie wiadomo także czy i jak Komisja Europejska zareaguje na obecną sytuację, obecna komisarz ds. wewnętrznych, szwedka Ylva Johansson (nominowana przez poprzedni rząd) na konferencji prasowej w Brukseli nie odpowiedziała na pytanie, czy zostaną podjęte środki przeciwko Szwecji, stwierdzając jedynie, iż stałe kontrole na granicach wewnętrznych są nielegalne. 

 

Celem kontroli tymczasowych jest danie krajowi sześciu miesięcy na rozwiązanie konkretnego problemu, który spowodował potrzebę ich wprowadzenia, a jak podaje Claes Granmar, profesor prawa UE na Uniwersytecie Sztokholmskim, środek musi być natomiast proporcjonalny do problemu. Dodaje on, że mimo to dla Komisji Europejskiej to zbyt delikatna sprawa i nie przewiduje, aby podjęła ona w tej kwestii zdecydowane kroki.

W tym przypadku nie tylko przedłużanie, ale także „zaostrzanie” kontroli może mieć nie tyle faktyczne co polityczne uzasadnienie, w szczególności w świetle ostatnich informacji o kolejnym rekordzie śmiertelnych ofiar strzelanin (Szwecja zdecydowanie „wyróżnia się” na tym tle wśród swoich nordyckich sąsiadów) i coraz większej presji społecznej na rozwiązanie problemu.

Wiele kontrowersji budzi również zapis umowy z Tidö, dotyczący przyjmowania uchodźców. Wątpliwości odnoszą się do zapisu, iż: „Szwecja pod żadnym względem nie może być bardziej hojna w swoim podejściu do kwestii azylu niż to, co wynika ze zobowiązań wynikających z prawa UE lub innych prawnie wiążących traktatów międzynarodowych”. Nie wiadomo, których dokładnie przepisów prawa UE dotyczy umowa oraz jakie konkretne rozwiązania przewiduje rząd.

Mimo to, raport opublikowany w sierpniu bieżącego roku przez Szwedzkich Demokratów pt.: „Najniższa imigracja w Europie” wymienia paragrafy prawa unijnego, w których zdaniem SD Szwecja zbyt łagodnie traktuje azylantów. Jednym z przykładów jest kwestia łączenia rodzin. Zgodnie z minimalnymi zasadami UE, ochroną musi być objęta rodzina nuklearna, czyli małżonkowie i małoletnie dzieci.

Jednak kraje UE mogą w swoim ustawodawstwie krajowym zezwolić na łączenie rodzin w większej liczbie przypadków.

Szwecja chciałaby zapewne pozwalać jedynie na to, podawane przez Unię Europejską minimum. Zapisy umowy mówią także, że zezwolenie na pobyt związane z azylem nie powinno być stałe, lecz należałoby stworzyć systemem tymczasowych zezwoleń na pobyt, który mógłby również zostać cofnięty.

Bern Parusel zwraca też uwagę, że szwedzkie przepisy dotyczące migracji były wielokrotnie zmieniane i kraj jest już bliski uzyskania poziomu minimalnego. Po kryzysie uchodźczym w 2015 roku wprowadzono tymczasowe prawo, które następnie przedłużono. Wszystkie osoby ubiegające się o azyl otrzymują najpierw pozwolenie na pobyt czasowy. Po trzech latach pozwolenie może stać się stałe, jeśli dana osoba nie popełniła przestępstwa i może samodzielnie się utrzymać. Te przepisy zgodnie z umową mogą zostać teraz jeszcze bardziej zaostrzone.

Wszystkie zmiany prawne, które zachodzą w Szwecji mogą przyczynić się z jednej strony do rozwiązania realnych problemów związanych pośrednio lub bezpośrednio ze zbyt dużą liczbą niezasymilowanych często kulturowo obcych migrantów i uchodźców, z drugiej strony mogą wpłynąć na pogorszenie wizerunku „przyjaznej i otwartej Szwecji”.

Jak uważa Susi Dennison z Europejskiej Rady Spraw Zagranicznych (ECFR), w przyszłości Szwecja, która dotychczas plasowana była obok Niemiec czy Holandii jako „postępowiec” w polityce migracyjnej, chce być postrzegana jako należąca do grupy „twardych” państw takich jak Włochy, Polska czy Węgry. (Michał Gębski/ISW)

Źródła: https://www.dn.se/varlden/regeringen-utmanar-eu-om-granskontroller/

https://www.dn.se/sverige/eu-experter-de-svenska-granskontrollerna-ar-olagliga/

https://www.newsoresund.se/sverige-forlanger-den-inre-granskontrollen-med-sex-manader/