Dlaczego Wielkanoc jest świętem ruchomym? Decyduje faza Księżyca

W 2014 roku pierwsza niedziela po wiosennej pełni przypada na 20 kwietnia i to właśnie tego dnia będziemy obchodzić Niedzielę Wielkanocną. W tym roku Niedziela Wielkanocna przypada późno - 20 kwietnia, ponieważ Księżyc wszedł w ostatnią zimową pełnię zaledwie 4 dni przed początkiem astronomicznej wiosny, a pierwsza wiosenna pełnia nastąpiła dopiero 15 kwietnia.
Co ciekawe, Wielkanoc w 2008 roku była obchodzona 23 marca, a więc najwcześniej od 1914 roku. Następnym razem Wielkanoc tak wcześnie wypadnie dopiero w 2160 roku.
Księżyc znajdujący się w pierwszej pełni w marcu bywał w tradycji amerykańskich kolonistów nazywany Księżycem ryb; przez Chińczyków Księżycem sennym; przez Indian Czirokezów Księżycem wietrznym; przez Indian Czoktawów Księżycem wielkiego głodu; przez Indian Siuksów Księżycem, gdy oczy bolą od blasku śniegu; przez Celtów Księżycem wiatrów; przez średniowiecznych Anglików Księżycem cnotliwym; przez pogan Księżycem śmierci.
Całe zamieszanie z datą Wielkanocy jest konsekwencją przekazów ewangelicznych i tradycji żydowskiej. Według Ewangelii św. Jana (J 13,1), Jezus został ukrzyżowany w przeddzień Paschy. Święto to było obchodzone przez Izraelitów na pamiątkę wyjścia z niewoli egipskiej. Jego obchody rozpoczynano z chwilą ukazania się księżyca w pełni, po zrównaniu się dnia i nocy wiosennej. Jest to wieczór czternastego dnia pierwszego wiosennego miesiąca, zwanego nizan. Zamieszanie wprowadza fakt, że w tradycji żydowskiej dni liczy się od zmierzchu. Dlatego jako datę obchodzenia święta Paschy, podaje się dzień 15 nizan. Sprawę komplikują jeszcze przekazy pozostałych apostołów. W swych Ewangeliach św. Marek (Mk 14, 12-16), św. Łukasz (Łk 22, 15) i św. Mateusz (Mt 27, 62) piszą, że Chrystus został ukrzyżowany w samo święto Paschy. Twierdzenie to jest jednak obalane przez szereg argumentów. Po pierwsze - Sanhedryn, czyli rada żydowska, nie zebrałby się, by sądzić Jezusa, w dniu największego dla Żydów święta. Po drugie – w dniu świątecznym Szymon Cyrenejczyk nie mógł pracować na polu, skąd miał wracać. Po trzecie – amnestia paschalna, którą został objęty Barabasz, miała sens tylko wtedy, gdy zwolniony mógł wziąć udział w uczcie paschalnej. Zwolnienie w samym dniu Paschy wykluczałoby taką możliwość.
Powyższe argumenty są przyczyną, dla której większość uczonych uznaje wersję św. Jana za bardziej prawdopodobną. Idąc tą drogą dochodzą do wniosku, że Jezus umarł w piątek, w przeddzień Paschy, czyli dnia 14 nizan. Dzisiejsze obliczenia astronomiczne pozwalają stwierdzić, że 14 nizan przypadał właśnie w piątek w roku 30 n.e. Dokładnie zaś 7 kwietnia 30 roku. Tę datę uznaje się też za dzień ukrzyżowania i śmierci Jezusa. Wydaje się, że wszystko jasne. Niestety, problem z datą Wielkanocy powrócił w II w. Pierwsi chrześcijanie tym razem spierali się, czy pamiątkę zmartwychwstania Jezusa należy obchodzić w dniu 14 nizan, czy też w niedzielę przypadającą po nim. Wszystko dlatego, że w pierwszych wiekach chrześcijaństwa, w Azji Mniejszej przyjął się zwyczaj, by zmartwychwstanie Chrystusa obchodzić zawsze w dniu 14 nizan. Dzień tygodnia nie miał w tym wypadku żadnego znaczenia. W tym dniu zachowywano ścisły post. Dopiero świtem następnego dnia radośnie świętowano Eucharystię oraz agapę, czyli wspólną ucztę chrześcijan. Od daty dnia – czternasty - zwolenników tej praktyki zwano kwartodecymanami (z łac. Quartodecimani). Inna praktyka przyjęła się na zachodzie – w Syrii, Egipcie, Poncie. Tu na pierwszy plan wysuwała się radość ze zmartwychwstania Jezusa. Dlatego też obchodzenie Wielkanocy przesunięto na pierwszą niedzielę po 14 nizan. Jak łatwo się domyśleć, wkrótce doszło do sporu pomiędzy zwolennikami obu praktyk. Pierwsze wzmianki o tzw. sporze o Wielkanoc, pochodzą z 120 r. Stał się on poważną sprawą w Rzymie za czasów biskupa Wiktora (papież w latach 189 – 199). Wtedy to niejaki kapłan Blastor chciał by wszyscy wierni przyjęli praktykę kwartodecymanów. Bp Wiktor ani myślał przystać na taką propozycję. Co więcej usiłował upowszechnić praktykę zachodnią. W tym celu wezwał do zwoływania synodów, które miały wspomóc jego działania. Mimo początkowych sukcesów Wiktora, opozycja w Azji Mniejszej nie dawała się przekonać. Co więcej biskup Polikarp z Efezu zwołał synod, na którym uznano obchodzenie Wielkanocy w dniu 14 nizan za tradycję pochodząca od apostołów Jana i Filipa. Dla bpa Wiktora tego było to już za wiele. Jego odpowiedź była bardzo zdecydowana - zerwał jedność z Kościołami lokalnymi w Azji Mniejszej. W chrześcijaństwie zapachniało możliwością rozłamu. Z pomocą zwaśnionym stronom przyszedł Ireneusz z Lyonu, jeden z pierwszych teologów chrześcijaństwa. Dzięki jego mediacji uznano obie praktyki. Spór został złagodzony, a jego rozwiązanie odłożono na przyszłość. Na pewien czas zapomniano o problemie z datą Wielkanocy. Dopiero w 314 r., podczas synodu w Arles, nakazano jej obchodzenie w niedzielę. Decyzja nie była jednak ostateczna. Spór rozstrzygnięto jedenaście lat później, na soborze nicejskim. Mocą postanowień soboru, kwartodecymanom zagrożono ekskomuniką, jeżeli nie porzucą swej praktyki. Wielkanoc miała być więc obchodzona w niedzielę po 14 nizan. Dokładną datę tej niedzieli miał ustalać Kościół Aleksandryjski. Następnie ustaloną datę miał podawać do wiadomości Kościołów lokalnych. Jednolity termin obchodzenia Wielkanocy utrzymał się przez ponad 1200 lat. Kolejny problem pojawił się, gdy w 1582 roku papież Grzegorz XIII zlecił zastąpienie kalendarza juliańskiego kalendarzem, nazwanym od imienia papieża, gregoriańskim. By wyrównać różnice pomiędzy kalendarzem słonecznym a juliańskim, usunięto 10 dni. Kalendarz ten spóźnia się bowiem o jeden dzień co 128 lat. W 1582 r. usunięto więc dni od 5 do 14 października. Nie spotkało się to jednak z aprobatą wszystkich wiernych. Kościoły wschodnie odmówiły przyjęcia nowego kalendarza i dlatego do dziś prawosławni obchodzą Wielkanoc zgodnie z kalendarzem juliańskim. Obecnie trwają próby powrotu do ujednoliconej daty obchodzenia Wielkanocy.
***
Daty wielu świąt ruchomych ustalane są w odniesieniu do Świąt Wielkanocnych.
Dni świąteczne związane z Wielkanocą:
• Niedziela Zmartwychwstania - przypada w pierwszą niedzielę po pierwszej pełni księżyca po równonocy wiosennej 21 marca.
• Uroczystość Miłosierdzia Bożego - II Niedziela Wielkanocna (tydzień po Wielkanocy)
• Uroczystość Wniebowstąpienia Pańskiego - 40 dni po Wielkanocy (czwartek) lub w VII Niedzielę Wielkanocną
• Zesłanie Ducha Świętego - 50 dni po Wielkanocy
Dni niezwiązane z Wielkanocą, jednak ich data zależna jest od Wielkanocy:
• Święto Najświętszej Marii Panny, Matki Kościoła - poniedziałek po Zesłaniu Ducha Świętego
• Święto Jezusa Chrystusa, Najwyższego i Wiecznego Kapłana - czwartek po Zesłaniu Ducha Świętego
• Uroczystość Trójcy Przenajświętszej - pierwsza niedziela po Zesłaniu Ducha Świętego
• Uroczystość Ciała i Krwi Pańskiej ("Boże Ciało") - czwartek po Trójcy Przenajświętszej
• Uroczystość Najświętszego Serca Pana Jezusa - w piątek po drugiej niedzieli po Zesłaniu Ducha Św.
• Wspomnienie Niepokalanego Serca Najświętszej Marii Panny - sobota po Uroczystości Najświętszego Serca Pana Jezusa
Ruchome dni świąteczne w pozostałych okresach roku liturgicznego:
• Święto Chrztu Pańskiego - niedziela po 6 stycznia
• Uroczystość Poświęcenia Własnego Kościoła - ostatnia niedziela października
• Uroczystość Jezusa Chrystusa Króla Wszechświata - ostatnia niedziela zwykła (piąta niedziela przed 25 grudnia)
• Święto Świętej Rodziny - niedziela po 25 grudnia (jeżeli Boże Narodzenie przypada w niedzielę wówczas - 30 grudnia)
Niektóre święta związane z datą mogą również w danym roku zmienić czas swych obchodów zależnie od stosowania tabeli pierwszeństwa dni roku liturgicznego.
(JG) Źródła: http://www.twojapogoda.pl/, wikipedia, users.camk.edu.pl, http://www.wiadomosci24.pl/
Fot. arch., www.szczurowa.diecezja.tarnow.pl, sxc.hu
Tekst powstał m.in. w oparciu o wykłady ks. Henryka Seweryniaka wygłaszane na wydziale Edukacji Medialnej i Dziennikarstwa na warszawskim Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego i czterotomową "Historię Kościoła Katolickiego" autorstwa Ks. Mariana Banaszaka.