Wytrzeszcz oczu: przyczyny, objawy, leczenie

Wytrzeszczem oczu określa się wysunięcie gałek ocznych z oczodołu do przodu, w górę lub w bok. Gałki oczne osoby, która choruje na wytrzeszcz, wysadzone są z oczodołu, ponieważ się w nim nie mieszczą. Nie zawsze zjawisko to występuje obustronnie, lecz zawsze powstaje na skutek tych samych mechanizmów – albo zmniejszenia pojemności oczodołu, albo zwiększenia jego zawartości. W obu przypadkach przyczyną może być narastająca tkanka pojawiająca się w wyniku stanu zapalnego lub pierwotnej nadczynności tarczycy.

Wytrzeszcz oczu nie polega wyłącznie na zbyt dużej ekspozycji gałki ocznej, ale również na jej ograniczonej ruchomości, przekrwieniu i utrudnionym zamykaniu powieki (czasem również braku możliwości domknięcia jej do końca). Schorzenie to może pociągnąć za sobą szereg innych dolegliwości, na przykład przesuszenie rogówki, stan zapalny czy owrzodzenie.

Przyczyny wytrzeszczu oczu

Wyżej opisane, mechanizmy powstawania wytrzeszczu oczu są wywołane różnymi chorobami wewnętrznymi, nowotworami i chorobami okulistycznymi. Stan ten kojarzony jest bardzo często z chorobami tarczycy – wytrzeszcz oczu występuje w jej nadczynności, przy chorobach Gravesa-Basedowa. Dzieje się tak, ponieważ na powierzchni komórek tkanek miękkich oczodołu występują podobne białka, co na komórkach tarczycowych. System immunologiczny odczytuje je jako wrogie, dlatego przeciwciała atakują tkanki oczodołu (i tarczycy). W oczodole pojawia się stan zapalny, który obejmuje tkankę tłuszczową, gruczoł łzowy i mięśnie. Pod wpływem zapalenia komórki tłuszczowe rozpleniają się, dlatego powierzchnia tkanki zwiększa się, jednocześnie wypychając gałkę oczną do przodu. Wytrzeszcz oczu przy chorej tarczycy to zjawisko dość często spotykane i endokrynolodzy biorą go pod uwagę przy stawianiu diagnozy.

Wytrzeszcz pojawia się w przypadku zapalenia tkanek oczodołu, ropowicy oraz przy różnego rodzaju guzach tam powstających. Ropowica i zapalenie tkanek oczodołu to schorzenia będące powikłaniem zapalenia zatok sitowych, czyraków i innych zakażeń bakteryjnych w okolicach oczu, które przeniosły się również do oczodołu. Wytrzeszcz oczu u dzieci może być oznaką zapalenia zatok sitowych lub łagodnych nowotworów – tłuszczaków i naczyniaków. Również złośliwe nowotwory dają objawy w postaci orbitopatii – mięsaki, nerwiaki zarodkowe (wytrzeszcz oczu u niemowląt). Guz powodujący wytrzeszcz oczu może być przerzutem z innych narządów (najczęściej sutków, jąder, tarczycy, przewodu pokarmowego, nerek, płuc i prostaty).

Objawy wytrzeszczu oczu

Wytrzeszcz oczu ma zwykle charakter postępujący, chyba że spowodowany jest nieswoistym procesem zapalnym albo urazem. W chorobie Gravesa-Basedowa dotyczy zazwyczaj obu oczu, choć zdarzają się przypadki, kiedy nacieki i wtórne zmiany lokalizują się po jednej stronie.

Chory zgłasza zwykle bolesność oka (zwłaszcza przy ruszaniu), przewlekłe dolegliwości o typie zapalenia spojówek (uczucie piasku pod powiekami, szczypanie, czasem lekko zamglone widzenie). Może skarżyć się na kłopot z zamknięciem oczu albo na podwójne widzenie (dwojenie).

Oglądaniem stwierdza się nadmierne przemieszczenie gałek ocznych ku przodowi. Charakterystycznym objawem jest możliwość obserwowania nad i pod brzegiem rogówki chorego jej białych elementów. Spojówki są często przekrwione, obrzęknięte.

Ruchomość gałki ocznej może być ograniczona, śledzenie poruszających się obiektów bywa upośledzone. Ocena odległości w przypadku podwójnego widzenia (wynikającego z faktu, że kierując się na określony obiekt, gałki nie mogą osiągnąć prawidłowego położenia) jest często nieprawidłowa.

Powieki mogą się nie domykać, co może nasilać objawy zapalne spojówek albo powodować wysychanie i owrzodzenia rogówki (mruganie jest bardzo istotne w procesie nawilżania jej powierzchni poprzez rozprowadzanie filmu łzowego).

Ruchom oka mogą towarzyszyć dolegliwości bólowe.

Wytrzeszcz oczu – powikłania

Nieleczony wytrzeszcz oczu, zależnie od wywołującej go przyczyny, może prowadzić do licznych groźnych dla zdrowia i życia powikłań. W przypadku wytrzeszczu oczu spowodowanego chorobą Graves – Basedowa może mieć miejsce niedomykalność powiek. Nieleczona niedomykalność szpary powiekowej skutkować może zapaleniem rogówki, owrzodzeniem, a w rezultacie ciężkim uszkodzeniem-perforacją rogówki.

Do najpoważniejszych powikłań wytrzeszczu oczu należy neuropatia zanik nerwu wzrokowego najczęściej jako konsekwencja ucisku guza oczodołu na nerw wzrokowy. Jej wczesnymi objawami są: zaburzenia widzenia barwnego, obniżenie ostrości wzroku oraz zawężenie pola widzenia. Brak podjętej terapii prowadzić może do trwałego uszkodzenia wzroku nawet do braku poczucia światła.

Wytrzeszcz oka – diagnostyka

Wytrzeszcz oka jest przypadłością łatwą do zdiagnozowania już podczas pierwszego spotkania z pacjentem. Wówczas lekarz przeprowadza z pacjentem wywiad lekarski, który pomaga mu zebrać informacje na temat czasu kiedy został zauważony wytrzeszcz; towarzyszących mu objawów oraz przyjmowanych przez chorego leków. Jednak może on być oznaką innej choroby, dlatego konieczne jest jej ustalenie. Wówczas lekarze zlecają przeprowadzenie:

• badania oczu - ujawnia stopień wytrzeszczu u pacjenta na podstawie jego zdolności do poruszania oczyma; mierzone jest ciśnienie w oku oraz osadzenie gałek ocznych w oczodole (egzoftalmometria),
• badania krwi - określają jak pracuje tarczyca (poziom TSH),
• rezonans magnetyczny, USG lub tomografia komputerowa - tego rodzaju badania obrazowe pomagają w rozpoznaniu ewentualnych guzów w oczach lub w ich obrębie,
• badanie za pomocą lampy szczelinowej przedniego odcinka oka (wówczas wykorzystywany jest mikroskop o małym powiększeniu oraz źródło światła o dużej intensywności).
• Rozpoznanie choroby nowotworowej wymaga licznych badań specjalistycznych przeprowadzanych przez okulistę, laryngologa, radiologa, neurologa i neurochirurga.

Leczenie wytrzeszczu

Postępowanie lecznicze w przypadku wystąpienia wytrzeszczu oczu zależy przede wszystkim od postawionej diagnozy. Nie polega ono bowiem na leczeniu objawowym, lecz zaczyna się od usunięcia podłoża i przyczyny dolegliwości. Głównie stosuje się leki sterydowe, immunosupresyjne lub radioterapię. Jako że najczęściej wytrzeszcz oczu występuje w przebiegu choroby tarczycy, to głównymi lekami są preparaty przeciwtarczycowe, beta-blokery, jod radioaktywny, który niszczy gruczoł. Czasami również pacjent zostaje poddany operacyjnemu usunięciu tarczycy.

Zobacz też: Twardzina układowa – przyczyny, objawy, badania, leczenie

Operacyjnie zaszywa się całkowicie bądź częściowo szparę powiekową. Aby niwelować dolegliwości związane z objawami, można stosować sól fizjologiczną lub płyn z antybiotykiem, które nawilżą oczy, pomogą usunąć owrzodzenia. Kortykosteroidy pomogą zmniejszyć stan zapalny. Przydatne okażą się również okulary przeciwsłoneczne z odpowiednimi filtrami UV. Należy również przywiązać wagę do zdrowego trybu życia, a przede wszystkim do rzucenia nałogów. Palacze tytoniu częściej zapadają na choroby tarczycy, a co za tym idzie występuje u nich większe prawdopodobieństwo wystąpienia wytrzeszczu oczu.

Warto więc ograniczyć liczbę wypalanych papierosów, a najlepiej zerwać z nałogiem całkowicie.

[email protected],  fot. Freepik