Toczeń rumieniowaty układowy – jakie są przyczyny, objawy, leczenie?

Toczeń rumieniowaty układowy (systemic lupus erythematosus), inaczej toczeń trzewny, jest chorobą autoimmunologiczną, w przebiegu której układ odpornościowy produkuje przeciwciała skierowane przeciwko własnemu organizmowi. Skutkiem tego procesu jest stan zapalny prowadzący do uszkodzenia tkanek i upośledzenia funkcjonowania narządów wewnętrznych. Toczeń należy do chorób tkanki łącznej, tzw. kolagenoz. Schorzenie może zaatakować prawie każdą część ciała, ale najczęściej przewlekły proces zapalny obejmuje stawy, skórę, serce i naczynia krwionośne, płuca, nerki oraz układ nerwowy. Toczeń jest chorobą przebiegającą w okresach zaostrzeń i reemisji, co często utrudnia właściwą diagnostykę w początkowym okresie.

Schorzenie diagnozowane jest w każdym wieku, choć najczęściej jest to przedział między 20 a 40 rokiem życia. Toczeń występuje dużo częściej u kobiet niż u mężczyzn. W większości przypadków choroba pojawia się w wieku rozrodczym, co może mieć związek z aktywnością żeńskich hormonów płciowych. W niektórych przypadkach toczeń może występować także u dzieci i osób starszych.

Toczeń rumieniowaty układowy – przyczyny

Jak dotąd nie udało się jednoznacznie ustalić przyczyn tego schorzenia. Obecnie proponuje się, że toczeń rumieniowaty układowy jest chorobą o podłożu genetycznym, która ujawnia się przeważnie pod wpływem działania określonych czynników indukujących, takich jak:

• promieniowanie ultrafioletowe (częsta ekspozycja na światło słoneczne) – powoduje to zaburzenie procesów związanych z niwelacją obumarłych komórek skóry przez układ odpornościowy. Efektem tego jest pojawienie się charakterystycznych zmian skórnych.
• czynniki hormonalne – wyższe stężenia estrogenów i prolaktyny, stosowanie doustnej antykoncepcji, hormonalna terapia zastępcza,
• zakażenie niektórymi wirusami lub bakteriami,
• niektóre leki wywołujące tzw. toczeń polekowy, np. izoniazyd, metyldopa,
• palenie papierosów,
• dieta wysokotłuszczowa,
• zanieczyszczenie powietrza, ekspozycja na substancje toksyczne, związki krzemu.

Jakie są objawy tocznia rumieniowatego?

Toczeń rumieniowaty układowy różni się u poszczególnych pacjentów, a objawy mogą pojawiać się (stan zaostrzenia) i ustępować (stan remisji). Choroba najczęściej ma swój początek od skąpych symptomów takich jak osłabienie i łatwa męczliwość, stan podgorączkowy i gorączka oraz utrata masy ciała.

Najczęściej występującymi objawami, zarówno u kobiet, jak i mężczyzn są:

• ból lub obrzęk stawów,
• nadwrażliwość na światło słoneczne,
• zaburzenia krzepnięcia krwi,
• zaburzenia hematologiczne – leukopenia, niedokrwistość w morfologii krwi,
• zasinienie lub bladość palców w niskich temperaturach (objaw Raynauda),
• wysypka w kształcie motyla w okolicy policzków i nosa,
• nadżerki błony śluzowej jamy ustnej lub nosa,
• ścieńczenie włosów i łysienie,
• zapalenie opłucnej lub osierdzia,
• zapalenie stawów bez nadżerek,
• ból w klatce piersiowej przy głębokim oddychaniu.

Diagnostyka tocznia – jakie badania należy wykonać?

Rozpoznanie tocznia u osób dorosłych często nastręcza wiele trudności, ponieważ choroba ta charakteryzuje się zmiennym nasileniem objawów w fazie reemisji i zaostrzeń, a także możliwością zajęcia wielu narządów. Czasami mogą być obserwowane dominujące objawy pochodzące z jednego narządu lub układu, co początkowo może być powodem prób diagnostyki u jednego ze specjalistów – kardiologa czy gastrologa. Aby postawić właściwą diagnozę, konieczne jest łączne przeanalizowanie potencjalnych objawów tocznia zgłaszanych przez pacjenta, wyników badań laboratoryjnych oraz badań obrazowych.

Diagnostyka laboratoryjna opiera się na badaniach takich tak:

• morfologia krwi,
• poziom markerów odczynu zapalnego (OB, białko CRP),
• wskaźniki krzepnięcia krwi,
• przeciwciała antyfosfolipidowe - obecność przeciwciał antyfosfolipidowych wraz z objawami zakrzepicy może wskazywać na aktywny zespół antyfosfolipidowy,
• przeciwciała przeciwjądrowe ANA – obecność przeciwciał przeciwjądrowych jest najbardziej charakterystycznym objawem mogącym wskazywać na chorobę układową tkanki łącznej, jaką jest toczeń.

W ortopedycznym USG zajętych toczniem stawów może być widoczny wysięk zapalny. Oznaki aktywnego stanu zapalnego i związanych z tym powikłań obserwuje się w USG innych narządów: nerek, serca, opłucnej, tętnic i żył.

Leczenie tocznia rumieniowatego układowego

Nie ma lekarstwa na toczeń, dlatego też leczenie ukierunkowane jest na złagodzenie objawów chorobowych, minimalizację okresów zaostrzenia i łagodzenie powikłań. Aby zmniejszyć częstotliwość okresów zaostrzenia, chorzy powinni odpoczywać, unikać stresu i światła słonecznego. Należy również unikać substancji, które powodują zaostrzenie objawów u danego pacjenta.

Chorzy mogą przyjmować leki łagodzące ból i stany zapalne oraz leczące powikłania. Najczęściej stosuje się niesterydowe leki przeciwzapalne (NLPZ), takie jak ibuprofen czy naproksen, leki przeciwmalaryczne oraz kortykosteroidy. Jeżeli choroba przybiera bardziej agresywny przebieg, można zastosować leki immunosupresyjne. Pacjent musi ściśle współpracować z lekarzem prowadzącym oraz z reumatologiem w celu opracowania skutecznego planu leczenia.Kobiety planujące ciążę powinny przedyskutować z lekarzem swój stan zdrowia oraz przyjmowane leki, ponieważ niektóre z nich wykazują działanie szkodliwe dla płodu.

Zobacz też:  Swędząca skóra głowy? Jak sobie radzić z tym problemem?

[email protected],  fot. Adobe Stock