Stroje, tradycje i zwyczaje Lachów Sądeckich. Tak ubierali się nasi przodkowie

Nasi przodkowie zakładali odświętne stroje głównie do kościoła, na msze święte. W niektórych zakątkach naszego regionu do tej pory na ważne uroczystości religijne ubiera się stroje lachowskie. Tak jest w Podegrodziu, miejscowości nazywanej stolicą Lachów Sądeckich. To właśnie tu funkcjonuje Muzeum Lachów Sądeckich, filia Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu.

W podegrodzkim muzeum można obejrzeć stroje Lachów Sądeckich. Są one częścią kolekcji prywatnej Zofii i Stanisława Chrząstowskich, miłośników lachowskiego folkloru, po których muzeum odziedziczyło imię. Na ekspozycji znajdziemy m.in. oryginalny męski strój z 1937 roku.

Według niektórych, męski strój lachowski uznawany jest za najładniejszy strój polski. Jest on z pewnością imponujący i cudnie zdobiony. Na męski strój odświętny składają się długie spodnie z szerokimi nogawkami, kamizelka oraz długi kaftan z granatowego sukna. Każdy element stroju był zdobiony w ręcznie haftowane symbole. Lachów Sądeckich wyróżniała tzw. „sercówka”, podobnie jak górali „parzenica”.

Widoczny na strojach motyw kwiatowy jest jednak szczególny dla okolic Podegrodzia. Miejscowa parafia zrzeszała dawniej około 40 wiosek. Każda z nich chciała się czymś wyróżnić, miała swój znak rozpoznawczy, które dziś określilibyśmy mianem „logo”. Mieszkańców Podegrodzia i okolic identyfikował właśnie taki motyw.

Mężczyźni nosi również białe, zdobione koszule, które zawsze chowano do spodni. Pod szyję zakładali ciosek. Pełnił on funkcję podobną do współczesnej muszki. Ciosek to obleczona materiałem tekturka z haftami czy cekinami. Wykonywano również okolicznościowe cioski. Do obecnych czasów zachował się patriotyczny ciosek Wojciecha Migacza, fotografa z Gostwicy z biało-czerwonymi wstążkami i orzełkiem.

Dodatkowo, strój męski Lachów Sądeckich uzupełniał skórzany pas. Szeroki pas nawiązywał do górali, zaś wąski do stylu krakowskiego. W naszym regionie przenikały się różne kultury. Na głowę mężczyźni zakładali kapelusze. Przy ważnych okazjach przystrajano je np. piórami bądź sztucznymi kwiatami.

Jeśli chodzi o strój damski, można podzielić je na strój mężatki oraz panny. Ważnym symbolem mężatki był czepiec, czyli nakrycie głowy. Zwyczajowo kobieta zakładała go na własnym weselu, po północy, po „oczepinach” (oczepinach), kiedy to obcinano lub podwijano jej warkocz. Długie warkocze były raczej domeną niezamężnych panien. Warto jednak wspomnieć, że zarówno kobiety jak i panny nosiły chusty na głowach.

Czepiec był elementem bogato zdobionym, podobnie jak koszula. Warto zwrócić uwagę, że ilość zdobień zależała od stopnia zamożności danej osoby, a stroje dawniej były haftowane ręcznie.

Mężatki nosiły również katany, czyli cięższe nakrycia wierzchnie. Poza haftami dodatkowym zdobieniem były tzw. „organki”. Panny, zamiast katanek nosiły gorsety. Dodatkowo, kobiety nosiły korale. Były to prawdziwe korale, stąd też nie wszystkie panie mogły pozwolić sobie na więcej niż jeden sznur czerwonych korali. Bardziej zamożne kobiety miały również przypięte krzyżyki.

Damskie spódnice miały wiele warstw. Halki miały ochraniać kobiety przed zimnem. Wszak do lat 20. XX wieku kobiety nie miały jeszcze bielizny. Jeśli chodzi o spódnice, nasze prababki kierowały się modą. Im szersze były spódnice, tym uznawane były za modniejsze. Jeśli chodzi o damskie obuwie, były to trzewiki na obcasie lub kierpce.

Lachy Sądeckie miały również letnią wersję odświętnego stroju. Mężczyźni nosili wtedy długie, lniane koszule z wąskim pasem. Zakładali również lniane, lekkie spodnie z frędzlami, strzępieniami u dołu. Lekki strój miał zapewnić wygodę podczas upalnych dni. Na wystawie Muzeum Okręgowego można również zobaczyć ocieplaną katanę kobiecą na zimę.

Rytm życia Lachów Sądeckich wyznaczała przyroda. Pory roku oznaczały dla naszych przodków konkretne prace w polu do wykonania. Również wiele zwyczajów było związanych właśnie z pracą na roli. Przykładowo, dożynki, nazywane świętem plonów, stanowiły podziękowanie za żniwa i zebrane plony. Cechą charakterystyczną tego wydarzenia były ozdobne wieńce dożynkowe.

W czasie zimy i Bożego Narodzenia nasi przodkowie oddawali się wspólnemu kolędowaniu. Wędrującym od domu do domu kolędnikom towarzyszyły rogate i włochate maszkary. Na wystawie podegrodzkiego muzeum można zobaczyć kłapiącego paszczą kozła czy turonia z nosem wykonanym z igieł jeża.

W Muzeum Lachów Sądeckim można zobaczyć również różdżki weselne, zwane również wiechą, rózgą czy wiankiem. Różdżkę weselną wręczała pannie młodej starościna.

Symbolika tego przedmiotu nie jest jednoznaczna. Badacze wskazują, że może to być symbol dziewictwa panny młodej albo symbol płodności i dostatku dla pary młodej. Obecnie zwyczaj ten nie jest kultywowany na weselach. ([email protected], zdjęcia obrazują wnętrze Muzeum Lachów Sądeckich im. Zofii i Stanisława Chrząstowskich w Podegrodziu)

Artykuł powstał przy realizacji projektu „Local Media for V4 Cooperation & Integration”
Opracowanie: Partner polski
Nazwa medium: Sądeczanin

www.sadeczanin.info
Wydawca: Fundacja Sądecka

The project is co-financed by the Governments of Czechia, Hungary, Poland and Slovakia through Visegrad Grants from International Visegrad Fund. The mission of the fund is to advance  ideas for sustainable regional cooperation in Central Europe.