Pierwsze Gorzkie Żale odprawiono w 1707 r. w kościele Św. Krzyża w Warszawie

Gorzkie Żale po raz pierwszy zostały odprawione 13 marca 1707 r. w kościele Świętego Krzyża w Warszawie. Nabożeństwo pierwotnie przeznaczone było dla Bractwa Świętego Rocha, ale szybko zdobyło popularność wśród wiernych i zostało wprowadzone do innych kościołów w Warszawie, a następnie w całej Polsce. Zostało ułożone przez ks. Wawrzyńca Benika w oparciu o strukturę Jutrzni (w formie znanej na przełomie stuleci XVII i XVIII) oraz średniowieczne liturgiczne misteria pasyjne na użytek Bractwa św. Rocha, istniejącego przy warszawskim kościele Świętego Krzyża. wikipedia

Tło epoki:
"Czasy sprzyjały powstaniu znakomitego dzieła o pasyjnej tematyce. Liczne były rozważania, wiersze, opisy mniej lub bardziej drastyczne. Wielkopostne nakazy i zwyczaje były wypełniane gorliwie, istniało wiele modlitw o Męce Pańskiej — choć głównie łacińskich.

W wieku siedemnastym krystalizowała się forma, do dziś chętnie odprawianego, nabożeństwa drogi krzyżowej. Wydawano nawet w osobnych książeczkach opisy ukrzyżowania i śmierci zaczerpnięte z czterech Ewangelii. Była to pochodna szukania bliskości z Bogiem, co oznaczało akcentowanie człowieczej natury Chrystusa (stąd popularność kolęd w baroku; do dziś śpiewamy w kościołach w okresie Bożego Narodzenia głównie pieśni siedemnastowieczne). A cóż może być bardziej ludzkiego niż cierpienie? Cóż potrafi bardziej przybliżyć nieogarnionego Boga niż wersety takie jak ten „Jezu, [...] tęskliwą śmierci bojaźnią stroskany” [I L3]. Pobożność rzesz ludzi krążyła wokół tych dwóch tematów: narodzenia i męczeńskiej śmierci Zbawiciela. „Nigdy więcej poezja polska nie miała w sobie tyle miłości do człowieczeństwa i człowieka, jak w okresie sarmackim” Na przełomie XVII i XVIII odybył się znaczący proces w dziejach duchowości na terenach polskich." Michał Buczkowski, "Gorzkie żale", wydawnicwto WAM, 2010