Trwa wczytywanie strony. Proszę czekać...
Czwartek, 28 marca. Imieniny: Anieli, Kasrota, Soni
13/04/2019 - 15:05

Gorzkie żale: Grzegorz K. Szczecina o nabożeństwie pasyjnym

Nie sposób wyobrazić sobie przeżywania Wielkiego Postu bez nabożeństwa Gorzkich żali. Wraz z Drogą Krzyżową wrosły one na stałe w religijno-narodowy krajobraz tego postnego okresu. Gorzkie żale grane i śpiewane niemal w każdej świątyni rozbrzmiewają swoistym kolorytem, który jest właściwy dla każdego rejonu Polski.


W wielu parafiach, a zwłaszcza w wiejskich kościołach powstały niezliczone, muzyczne odmiany tego nabożeństwa. W bieżącym roku mija właśnie 312. rocznica napisania i zainaugurowania w naszej Ojczyźnie tego nabożeństwa, które każdego roku mimo postępującej laicyzacji, wciąż przyciąga rzesze ludzi pragnących w żarliwym śpiewie medytować Mękę Jezusa Chrystusa. Fenomen wypełnionych kościołów podczas Gorzkich żali jest charakterystyczny zwłaszcza dla Sądecczyzny. Wielu nie wyobraża sobie niedzieli Wielkiego Postu bez uczestnictwa w nich. Rozważania i treści Gorzkich żali uświadamiają nam oraz przybliżają do tajemnic Wielkiego Tygodnia.

Pieśni o Męce Pańskiej, misteria i dialogi pasyjne oraz krakowskie Bractwo

Każdy wiek obfitował w powstanie różnych nabożeństw o charakterze prywatnym i nieobowiązkowym (tzw. paraliturgiczne albo ludowe). Stanowiły one na przestrzeni lat obok nabożeństw liturgicznych wypełnienie dewocyjnych potrzeb ludzi. Był odmawiane/śpiewane w języku narodowym, co przy oficjalnej łacinie w liturgii, było czymś jak najbardziej zrozumiałym. Nabożeństwa paraliturgiczne miały ogromne znaczenie dla religijności ludzi zwłaszcza, że były zrozumiałe dla wiernych. Pogłębiały wiarę i rozwijały pobożność. Do ich rozpowszechnienia przyczynił się zwyczaj używania, zwłaszcza w okresie Wielkanocy i Bożego Narodzenia, pieśni w języku narodowym. Pierwsze miejsce wśród polskich nabożeństw ludowych zajmują Gorzkie żale.

Na ich powstanie w obecnej formie miały wpływ głównie trzy czynniki: pieśni kościelne o Męce Pańskiej, średniowieczne misteria i dialogi pasyjne oraz dawny układ jutrzni brewiarzowej. Gdy idzie o misteria, to ich powstanie datuje się ok. 1000 r. Tematykę czerpały ze scen ewangelicznych i legend o życiu świętych. Na samym początku w misteriach brali udział tylko duchowni występujący w szatach liturgicznych, a miejscem akcji były przeważnie kościoły.

Stopniowo pojawiały się kostiumy, a do treści religijnej zaczęto wprowadzać elementy służące rozrywce ludu. Dlatego też ze względy na coraz bardziej świecki charakter, miejscem przedstawień stały się place przykościelne. Gdy papież Innocenty III (1198-1216) zabronił widowisk w poszczególnych rolach zamiast kleru udział brali mieszczanie i szlachta. Z czasem zaczęły powstawać stowarzyszenia, które pielęgnowały tradycję misteriów. Forma ta cieszyła się największą popularnością we Francji, dlatego też powstało tam Bractwo Męki Pańskiej zatwierdzone w 1402 r.

W Polsce pierwsze znane misteria pochodzą z czasów króla Władysława Jagiełły, choć nie wykluczone, że były wcześniej. W XVI w. pojawiły się pierwsze utwory o wybitnie polskim charakterze. W Krakowie ok. 1595 r. powstało Bractwo Męki Pańskiej, które dział do dziś przy kościele ojców franciszkanów (Bazylika Mniejsza p. w. św. Franciszka z Asyżu przy ul. Franciszkańskiej). Następstwem misteriów pasyjnych było przekształcanie ich w pewien rodzaj nabożeństwa kościelnego na wzór brewiarzowej jutrzni.







Dziękujemy za przesłanie błędu