Trwa wczytywanie strony. Proszę czekać...
Piątek, 29 marca. Imieniny: Marka, Wiktoryny, Zenona
06/07/2019 - 23:55

Forman vs Forman. O jednym Czechu, który pojechał do Ameryki

18 maja na Festiwalu Filmowym w Cannes odbyła się premiera filmu dokumentalnego „Forman vs. Forman”, wyreżyserowanego przez dokumentalistkę Helenę Třeštíkovą i montażystę Jakuba Hejnę. Obraz składa się z unikatowych materiałów archiwalnych i autobiograficznych wspomnień Miloša Formana, wielkiego czeskiego reżysera, który zmarł w kwietniu zeszłego roku.

Kadr z musicalu Hair
Urodzony w 1932 roku Miloš Forman nie miał łatwego życia, ale tkwiła w nim niezwykła siła do przezwyciężania trudności. Jego rodzice zginęli w obozie zagłady Auschwitz-Birkenau, kiedy był dzieckiem, wychowywał się więc u krewnych. Chodził do elitarnej szkoły z internatem, która znajdowała się na zamku w Podiebradach. Wówczas poznał braci Mašínów, późniejszych działaczy antykomunistycznych, a także Václava Havla, Jerzego Skolimowskiego i Ivana Passera, z którymi dzielił pokój. Z reżyserem i scenarzystą Passerem potem ściśle współpracował. 

Po nitce do kłębka

Formana od dziecka fascynował teatr. Jego meandry poznał dzięki bratu, który jako malarz współpracował z grupą operetkową. Dzięki obserwowaniu świata sztuki doszedł do wniosku, że do niego przynależy, nie był jednak pewny, jaką rolę chciałby w nim odegrać. Swoje przeznaczenie odkrył w momencie, kiedy ujrzał reżysera spektaklu wystawianego przez wspomniany zespół operetkowy. Od tej pory zaczął angażować się w działalność amatorskich grup teatralnych, w 1950 roku nawet sam jedną założył.

Na początku lat 50. bezskutecznie usiłował dostać się na wydział teatralny Akademii Sztuk Scenicznych w Pradze. W celu uniknięcia służby wojskowej zapisał się zatem na scenariopisarstwo na FAMU, słynny wydział filmowy Akademii. Reżyser przyznał, że zarówno uczelnia, jak i nauczyciele – między innymi Milan Kundera – dali mu komfort, dzięki któremu mógł przetrwać destrukcyjny okres stalinizmu.

Na drugim roku studiów Forman wziął udział w castingu na prowadzącego program poświęcony tematyce filmowej, realizowany przez nowo powstałą Telewizję Czechosłowacką. Uznał, że będzie to świetny wstęp do kariery komentatora sportowego. Komentowanie wydarzeń sportowych było wówczas dla reżysera zawodem marzeń – umożliwiało podróże na Zachód i oglądanie meczów za darmo.
Forman wygrał casting i zaczął zaznajamiać się z aktualnościami filmowymi w krajach socjalistycznych, ale i zachodnich. Nagrał nawet krótki komentarz do meczu hokejowego, żeby dostać pracę marzeń, ale żadna z sekcji sportowych nie była zainteresowana współpracą z Milošem, postanowił zatem skupić się na filmie.

W czasie studiów asystował przy realizacji kilku filmów jako pomocnik reżysera czy współautor. W 1958 roku reżyser Alfréd Radok poprosił go o wsparcie przy tworzeniu multimedialnego spektaklu tanecznego „Laterna Magika”, zaprezentowanego na wystawie EXPO w Brukseli. W 1961 współpracował z Radokiem nad kolejnym przedstawieniem grupy Laterna Magika. 

Na podbój świata

W latach 60. Forman kupił pierwszą kamerę i w 1963 roku nakręcił swój krótkometrażowy debiut – dokument „Konkurs”. W 1964 powstała jego pierwsza pełnometrażowa fabuła „Czarny Piotruś”, jeden z pierwszych filmów należących do nurtu czechosłowackiej Nowej Fali, nagrodzony Grand Prix na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Locarno. Jego kolejny film pt. „Miłość blondynki” (1965), najważniejsze dzieło czechosłowackiej Nowej Fali, przyniósł mu nominację do Oscara i stał się początkiem jego kariery międzynarodowej. W 1967 roku Forman nakręcił „Pali się moja panno” i dostał kolejną nominację od Akademii Filmowej.

Tego samego roku reżyser uzyskał pozwolenie na podróż do Nowego Jorku, żeby zrealizować film dla Paramount Pictures. Wówczas zafascynował go ruch hippisowski – pierwotnie chciał zekranizować musical „Hair”, ale nie udało mu się uzyskać do niego praw autorskich, dlatego zaczął pracę nad „Odlotem” (1971), który okazał się komercyjną klapą. Ze względu na niestabilną sytuację w Nowym Jorku, spowodowaną protestami przeciwko wojnie w Wietnamie w 1968 roku, Forman zdecydował się wrócić do Pragi, gdzie z kolei rozpoczęła się Praska Wiosna. Ostatecznie zatrzymał się we Francji, dokąd z Czechosłowacji przyjechała jego żona i dzieci. Po kilku miesiącach jego partnerka wróciła do Pragi, natomiast Forman do Stanów.

Mimo początkowych trudności reżyser się nie poddał i w 1975 roku nakręcił oscarową adaptację „Lotu nad kukułczym gniazdem”. W 1979 przyszedł wreszcie czas na „Hair”, legendarny musical o kontrkulturze hippisowskiej. W 1981 roku powstała adaptacja książki „Ragtime” o tym samym tytule, w 1984 roku obsypany Oscarami „Amadeusz” o mistrzu Mozarcie, a w 1989 roku „Valmont”, adaptacja powieści „Niebezpieczne związki”. W latach 90. wyreżyserował dwa filmy oparte na motywach biograficznych: „Skandalistę Larry’ego Flinta” i „Człowieka z Księżyca”. Obraz „Duchy Goi” (2006 roku) o społeczeństwie hiszpańskim w czasach rewolucji francuskiej jest jego ostatnim filmem.

Forman vs. Forman vs. Forman

Miloš Forman nie był zwolennikiem patosu i moralizatorstwa, upatrzył sobie natomiast inne środki wyrazu – kategorię absurdu, autoironii, niezręczności i czarnego humoru. W jego filmach bardzo często ważną rolę odgrywała muzyka, a główni bohaterowie byli buntownikami, którzy walczą z krzywdzącym systemem. Zarówno upatrzone kategorie estetyczne, jak i dobór postaci wiązały się między innymi z jego młodzieńczym doświadczeniem życia w komunistycznej Czechosłowacji.

Dla obydwu twórców filmu biograficznego „Forman vs. Forman“ reżyser był ogromną inspiracją. Třeštíková przyznała nawet w wywiadzie, że dzięki jego dziełom sama postanowiła zostać reżyserką. Natchnęły ją do tego dwa debiuty Miloša Formana, krótkometrażowy („Konkurs”) i pełnometrażowy  („Czarny Piotruś”). Jakub Hejna z kolei w wieku ośmiu lat analizował sceny „Amadeusza” razem ze swoją matką, która była kostiumografką. Nauczyło go to całościowego podejścia do filmu.

Ze względu na specyfikę filmu „Forman vs. Forman”, reżyserka Třeštíková i montażysta Hejna, którzy pracowali razem już przy innych projektach, zdecydowali się na formę współreżyserii. Biograficzny dokument w całości powstał bowiem w pokoju montażowym. Naturalnie pojawiła się w nich chęć zaangażowania do projektu samego twórcy. Jego kiepski stan zdrowotny nie pozwolił mu jednak na wystąpienie w filmie. Narratorem niektórych scen jest natomiast jego syn, aktor Petr Forman.

Zdaniem autorów filmu wyniósł on narrację filmową na kolejny, wyższy poziom. Twórcy dokumentu już od dłuższego czasu planowali zrobić kompleksową kompilację scen z życia Formana – zbieranie materiałów rozpoczęli w 2017 roku, bazowali na 70 różnych źródłach. Założeniem było stworzenie spójnego, niezależnego filmu na podstawie migawek oraz zbudowanie odniesień między obrazem a słowami wypowiadanymi przez Miloša Formana, akcentując przy tym najważniejsze momenty w życiu filmowca, najważniejszego czeskiego reżysera drugiej połowy XX wieku.

Kinga Szubańska
 







Dziękujemy za przesłanie błędu