"Do szopy, hej pasterze" - czyli historia szopki

O pierwszej szopce możemy się dowiedzieć z żywota św. Franciszka, który spisał św. Bonawentura w XIII wieku. Szopka w Greccio to właściwie pierwowzór jasełek. Św. Franciszek postanowił przedstawić scenki o Narodzeniu Pańskim, użyl w tym celu żywych zwierząt – osła i wołu.

Oczywiście, cała historia szopki zaczyna się dużo wcześniej, a mianowicie w IV wieku, kiedy zaczęto obchodzić święto Bożego Narodzenia. W czasach konstantyńskich w Betlejem wybudowano bazylikę, w której wyraźnie zaznaczono miejsce, gdzie miał stać żłóbek. Od tego czasu, w nocy z 24 na 25 grudnia odbywały się tam uroczystości. 

Wkrótce Rzym także zapragnął mieć takie miejsce. Od VI wieku w bazylice Santa Maria Maggiore czczono relikwie żłóbka, pochodzące z groty betlejemskiej. 

W tym kościele znajduje się również rzeźba Arnofo di Cambio z 1272 roku, uważana za pierwowzór szopki. W kościele św. Klary w Neapolu były pochodzące z XVI w. rzeźby przedstawiające sceny Bożego Narodzenia. Niestety zostały zniszczone podczas bombardowania z 1942 roku. 

To właśnie w Neapolu pod koniec XV w. zapanował zwyczaj budowania szopek w kościołach. Z początkiem XVI w. tradycja rozpowszechniła się w pozostałych częściach Włoch i w Hiszpanii, a także w Ameryce Łacińskiej. Pod koniec XVI w. zwyczaj znany był już we wszystkich krajach katolickich. Pierwszą szopkę w Pradze wybudowano w 1562 roku, źródła historyczne podają, że wtedy też szopka zawitała do Polski. Czas powstania tego pięknego zwyczaju zbiegł się w czasie z Reformacją. Kraje, gdzie Reformacja zwyciężyła, nie przyjęły tego obyczaju. 

Szopki z XV-XVIII w. często określa się mianem neapolitańskich. Świętej Rodzinie towarzyszą przy żłóbku charakterystyczni przedstawiciele danego narodu – mieszczanie, chłopi, rzemieślnicy, górale, aktualni przedstawiciele władzy cywilnej, wojsko, itd. Najbardziej okazałe z tych szopek powstały w XVIII w. W Muzeum św. Marcina w Neapolu przechowuje się szopkę złożoną ze 171 pasterzy, 108 zwierząt i 100 innych przedmiotów. Tego typu szopki stawiano wszędzie. W XVIII w. pojawił się też zwyczaj urządzania szopek w domach prywatnych.

Czytaj też: Nowy Sącz: idąc na pasterkę można zobaczyć szopkę na Plantach [ZDJĘCIA]​

Wśród wielu tradycji polskich szopek, najbardziej znane są szopki krakowskie, cenione i znane już od XIX wieku. W swojej architekturze i zdobnictwie nawiązują one zawsze do monumentalnych, głównie gotyckich budowli starego Krakowa. Charakterystycznymi elementami tych szopek są: Zamek Królewski, Katedra na Wawelu, a zwłaszcza złota kopuła nad Kaplicą Zygmuntowską, mury obronne, Kościół Mariacki i inne zabytkowe świątynie, attyka Sukiennic oraz fasady staromiejskich budynków. 

Wśród innych współczesnych szopek możemy znaleźć zarówno szopki z tradycyjnymi figurkami, instalacje ruchome, stajenki, w których znajdują się żywe zwierzęta, jak również całe przedstawienia historii betlejemskiej odgrywane przez ludzi. Coraz częściej przy budowie szopek wplata się w nie jakiś element regionalny czy historyczny, co sprawia, że są ciekawym źródłem informacji o miejscu, w którym się znajdują.  ([email protected]), fot. DK