Moskiewski dyktat

Jeżeli teraz pan się cofnie, to ja umyję ręce od całej polskiej sprawy – mówił Winston Churchill do Stanisława Mikołajczyka, byłego premiera polskiego rządu w Londynie i jednego z liderów Stronnictwa Ludowego. Rozmowa miała miejsce w czerwcu 1945 roku, gdy Mikołajczyk wahał się, czy jechać do Moskwy i wejść w skład mającego tam powstać prosowieckiego rządu w Warszawie. Według jałtańskich ustaleń Wielkiej Trójki, utworzeniem nowego rządu tymczasowego, działającego do czasu przeprowadzenia wolnych wyborów, miał się zająć zespół, w skład którego wchodziło trzech polityków: sowiecki minister spraw zagranicznych oraz ambasadorzy USA i Wielkiej Brytanii w Moskwie.
Już sama ranga uczestników tych rozmów dawała przewagę Stalinowi: ambasadorzy, nawet reprezentujący zachodnie mocarstwa, znaczyli przecież mniej niż jeden z najważniejszych sowieckich ministrów. Ale i tak rozmowy utknęły wśród proceduralnych sporów aż do przyjazdu z Waszyngtonu Harry’ego Hopkinsa, specjalnego wysłannika Harry’ego Trumana, do niedawna wiceprezydenta USA, który obecnie zastąpił zmarłego w połowie kwietnia prezydenta Roosevelta. Dopiero gdy Hopkins zgodził się na sowieckie warunki, czyli znaczącą przewagę przedstawicieli komunistów w dalszych konsultacjach, prace ruszyły z martwego punktu. Ostatecznie 11 czerwca ustalono listę polskich uczestników rozmów na temat składu przyszłego rządu.
Polskich popleczników Stalina mieli reprezentować: Bolesław Bierut, przewodniczący fasadowej Krajowej Rady Narodowej, działającej w „wyzwolonej” przez Czerwoną Armię Polsce i gromadzącej sowieckich kolaborantów, Edward Osóbka-Morawski, premier komunistycznego Rządu Tymczasowego oraz Władysław Gomułka, wicepremier tego rządu, a zarazem sekretarz generalny partii komunistycznej, występującej jednak pod nazwą Polskiej Partii Robotniczej (PPR), jako mniej rażącej dla opinii publicznej w Polsce. Z Londynu, oprócz Mikołajczyka, zaproszono Jana Stańczyka, działacza ugodowej wobec komunistów frakcji Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), a także bliżej nieznanego działacza związku marynarzy Antoniego Kołodzieja.

Ryszard Terlecki, Polska w niewoli 1945-1989, wydawnictwo AA, 2015