Łemkowie i Łemkowszczyzna w obiektywie Jerzego Żaka

Autor pochodził spod Tarnopola (ur.1937). Po wojnie los rzucił jego rodzinę do Małopolski zachodniej, na początku lat 70. zeszłego wieku nasz bohatertrafił do Krynicy, skąd już nie wyjechał  

Jerzego Żaka fascynował świat cerkiewek, przydrożnych ośmioramiennych krzyży, zapuszczonych łemkowskich cmentarzy, pochylonych do ziemi chyży (chata łemkowska) i zdziczałych sadów owocowych, pozostałości po nieistniejących, ludnych niegdyś wioskach.

Prace fotograficzne Jerzego Żaka były prezentowane na ok. 150 wystawach,  Jako jedyny sądecki fotografik figurował w szwajcarskiej encyklopedii artystów fotografii z całego świata. Zdjęcia mistrza obiektywu spod Góry Parkowej wielokrotnie reprodukowaliśmy w miesięczniku „Sądeczanin”.  

Album podzielony jest na sześć części: „Łemkowie i Łemkowszczyzna”, „Cerkiew”, „Krzyż”, „Świętowanie”, „Architektura, „Ginące  zawody”, „Folklor” i „Znani Łemkowie” .   

W ostatnim rozdziale przedstawiono m.in. Dymitra Bortniańskiego (śpiewak i kompozytor), Emiliana Czyrniańskiego (wybitny chemik), św. Maksyma Gorlickiego (Sandowycza), Bohdana Ihora Antonycza 9poeta0, Andrieja Warhola (malarza) i oczywiście Epifaniusza Drowniaka,  znanego jako Nikifor Krynicki.  

Kolorowe i nieliczne czarno-białe zdjęcia wykonane w pasie Karpat, od Beskidu Sądeckiego poprzez Beskid Niski po Bieszczady pokazują świat, który po dekadach umierania – przecież się odradza. Nie brakuje zdjęć obrazujących współczesną kulturę i obrzędowość Łemków.  
Fotografie Jerzego Żaka uzupełniają na paru stronach zdjęcia z zbiorów ks. Bogusław Zawiślaka i Mariana Włosińskiego.    

Wstęp do każdego rozdziału napisała folklorystka i etnolog Marta Graban – Butryn. Dodatkiem do fotografii są wiersze, po polsku i ukraińsku, znakomitego poety Władysława Grabana. Urodził się w Kostomotach k. Wrocławiu, gdzie przesiedlono jego rodzinę w 1947 r., a kiedy dorósł wrócił na ziemię swoich dziadów.  

Oto próbka twórczości Władysława Grabana, Psalm:

Boże
wiedzieliśmy
że za dni pradawnych
osadziłeś naród nasz
w górzystej dziedzinie
z woli i światła swego…

Do Nagrody im. Ks. Prof. Bolesława Kumora staranne wydany album zgłosiło Wydawnictwo Sądecki Bartnik, w kategorii „książka o Sądecczyźnie”.  

„Jest to unikatowy w formie i treści  album poświęcony Łemkom i Łemkowszczyźnie. , krainie położonej między Osławą a Popradem. Krainie, która przeminęła, gdyż dzisiejsza Łemkowszczyzna to teren pusty i dziki, lecz piękny krajobrazowo. Tylko kopuły cerkwi, samotne kapliczki, krzyże, stare sady, ślady po studniach  - dają świadectwo o dawnych mieszkańcach tych ziem. (…) Autorzy starali się podążać śladami  tradycji i kultury dawnych gospodarzy tych terenów oraz współczesnych Łemków, utożsamiającymi się ze swoimi przodkami” – czytamy w uzasadnieniu zgłoszenia.

**
Jerzy Żak,  Łemkowie i Łemkowszczyzna, Sądecki Bartnik.     
(HSZ)