100 lat temu, w Nowym Sączu, powstał 1 pułk strzelców podhalańskich

Dowódcy i wybitni oficerowie

1. PSP miał dziewięciu dowódców (pułkowników, podpułkowników i jednego majora), którzy później pięli się wysoko po szczeblach kariery wojskowej. Wszyscy wcześniej byli ofi cerami w c. k. armii austriackiej, niektórzy – legionistami.

Pierwszym dowódcą w latach 1919-21 był płk Kazimierz Horoszkiewicz, od 1921 r. generał (zm. w 1942 r. w Tobolsku). Szlify generalskie otrzymał również dowódca z lat 1926-27, płk Franciszek Wład (zginął podczas walk nad Bzurą 18 września 1939 r. pod Wyszogrodem, dowodząc 14 DP). Kilku dowódców po wojnie pozostało na emigracji i zmarło w Londynie. Oficerem 1. PSP był również późniejszy generał Józef Giza.

Za najlepszego dowódcę (od 10 lutego 1934 r. do 13 lutego 1938 r.) uznaje się płk. dypl. Kazimierza Aleksandrowicza, założyciela Muzeum Pułkowego i autora „braterstwa” z ORP „Wicher”. Ostatnim dowódcą był mjr Marian Serafiniuk, który przejął dowodzenie pułkiem 10 września 1939 r. W obliczu pewnej już klęski zdołał scalić rozbite pododdziały. Część żołnierzy przedostała się na Węgry, inni dostali się do niewoli, reszta rozproszyła się powracając dyskretnie do domów.

\Ciekawą drogę życiową, od ofi cera armii austriackiej – poprzez kapitana WP – do generała izraelskiego przeszedł Izydor Templer, w 1. PSP dowódca plutonu i kompanii saperów, a następnie oficer materiałowy, w kampanii wrześniowej kwatermistrz pułku. Wraz z żołnierzami przeszedł do Rumunii, skąd został wywieziony do obozu jenieckiego w Niemczech. Po wojnie powrócił do kraju, zgłosił się do LWP, pod koniec lat pięćdziesiątych XX w. wyjechał do Izraela, gdzie dosłużył się stopnia generała.

Z rąk siepaczy z NKWD stracili życie kapitanowie Edward Dietrich i Ernest Herold. Dietrich we wrześniu 1939 r. dowodził batalionem marszowym, który bronił Nowego Sącza. Z oddziałem dotarł później do Lwowa. 22 września dostał się do niewoli sowieckiej, uwięziony w obozie w Starobielsku, został zamordowany przez NKWD wiosną 1940 r. w okolicach Charkowa.

Herold, wychowanek pierwszego rocznika Szkoły Podchorążych w Warszawie, dowódca kompanii ckm w 1. PSP, adiutant dowódcy pułku, uczestnik kampanii wrześniowej, trafi ł do obozu w Kozielsku, zginął 3 kwietnia 1940 r. w Katyniu.

Historyk Jerzy Giza ustalił nazwiska 36 sądeckich podhalańczyków, którzy oddali życie w Katyniu, Miednoje i pod Charkowem.

***

Z homilii bp Józefa Gucwy, sądeczanina, rodem z Kąclowej, żołnierz 3. batalionu 8. kompanii1. PSP AK, podczas uroczystości 80-lecia powstania 1. PSP w kościółku kolejowym w Nowym Sączu w grudniu 1992 roku:

„Zawsze żołnierzom 1.  Pułku przyświecało hasło wypisane na sztandarze <<Bóg, Honor, Ojczyzna>>. Ojczyznę traktowali jak matkę. Dali temu wyraz w walkach po zakończeniu I wojny i podczas II wojny. Honor to nie było wyświechtane słowo jak dzisiaj, to było wielkie słowo, o którym pułkowi żołnierze nie zapominali.

(JL) Fotografi ew ze zbiorów Muzeum  Okręgowego i Pawła Terebki;