Trwa wczytywanie strony. Proszę czekać...
Piątek, 29 marca. Imieniny: Marka, Wiktoryny, Zenona
15/07/2016 - 10:10

Ranking gmin. Chełmiec umie zadbać o swoje dochody

Zwycięzcą ostatniego rankingu gmin naszego regionu (dane za 2015 r.), jak potocznie nazywa się "Ocenę Aktywności Gmin Subregionu Sądeckiego" opracowaną na zlecenie Fundacji Sądeckiej przez specjalistów z Instytutu Ekonomicznego PWSZ w Nowym Sączu, zostało miasto Limanowa, ale pod względem generowania dochodów najlepsza była gmina Chełmiec. Drugie miejsce w tej "konkurencji" zajęła Nawojowa, a trzecie Bobowa.

Ekonomiści z PWSZ  ostateczny ocenę ubiegłorocznej działalności 39. jednostek samorządowych (powiaty: nowosądecki, gorlicki i limanowski oraz powait grodzki Nowy Sącz) wydali w oparciu o cztery moduły: generowanie dochodów, pozainwestycyjna działalność gospodarcza, aktywność inwestycyjna gmin oraz efekty polityki społecznej.

W sumie analizowano 24 wskaźniki, w przypadku "generowania dochodów" wzięto pod lupę cztery: relację nadwyżki operacyjnej do wydatków biezących, nadwyżkę operacyjną per capita, udział dochodów własnych w dochodach ogółem, dochody własne per capita oraz wpływy z podatków i opłat lokalnych per capita.
Przyjrzyjmy im się po kolei. Lektura nie jest łatwa, ale warto się przez to przedrzeć.

**
Relacja nadwyżki operacyjnej do wydatków bieżących

Nadwyżka operacyjna stanowi różnicę między dochodami a wydatkami bieżącymi i zazwyczaj utożsamiana jest z dodatnim wynikiem bieżącym budżetu. Uznawana jest ona ponadto (szczególnie w krótkim okresie czasu) za jeden z najbardziej syntetycznych wyznaczników kondycji finansowej jednostki samorządu terytorialnego, jej potencjału inwestycyjnego oraz zdolności do pozyskiwania kapitału obcego.
Dochodami bieżącymi budżetu w rozumieniu ustawy o finansach publicznych są dochody budżetowe nie będące dochodami majątkowymi, przy czym do dochodów majątkowych zalicza się:
-    dotacje i środki przeznaczone na inwestycje,
-    dochody ze sprzedaży majątku,
-    dochody z tytułu przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności.
Analogicznie, za wydatki bieżące budżetu uznaje się wydatki budżetowe nie będące wydatkami majątkowymi. Natomiast do wydatków majątkowych, zalicza się wydatki na:
-    inwestycje i zakupy inwestycyjne,
-    zakup i objęcie akcji i udziałów,
-    wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego.
    Wielkość nadwyżki operacyjnej stanowi informację dotyczącą wysokości środków będących w dyspozycji jednostki po zrealizowaniu wydatków o charakterze podstawowym (czyli wydatków bieżących). Za negatywną należy uznać sytuację, gdy w dłuższej perspektywie czasowej jednostka samorządu terytorialnego nie generuje nadwyżki operacyjnej.
Im większa wartość wskaźnika nadwyżki operacyjnej do wydatków bieżących, tym korzystniejsza sytuacja, gdyż oznacza wyższą zdolność do realizacji przedsięwzięć inwestycyjnych.

Analiza danych dotyczących kształtowania się relacji nadwyżki operacyjnej do wydatków bieżących w gminach Subregionu Sądeckiego w roku 2015 wykazała, że wartości tego wskaźnika charakteryzowały się znacznym zróżnicowaniem. Przyjmowane wielkości (w grupie liderów) mieściły się w przedziale od 0,15 do 0,34. Dla porównania należy dodać, że wartości omawianego wskaźnika w przypadku gmin znajdujących się w pierwszej dziesiątce zestawienia w roku 2014, mieściły się w przedziałach od 0,15 do 0,21 a w roku 2013 od 0,16 do 0,33. Dwa pierwsze miejsca zajęły gminy z powiatu nowosądeckiego: Chełmiec (0,34) i Nawojowa (0,24), które nie zmieniły swojej pozycji względem 2014 roku. Trzecią lokatę w zestawieniu uzyskała gmina Bobowa z wynikiem 0,20 – awansując w odniesieniu do 2014 roku o dwa miejsca w ogólnej klasyfikacji. Warto podkreślić, że wartości wskaźnika relacji nadwyżki operacyjnej do wydatków bieżących, uzyskane przez pozostałe jednostki z grupy liderów, kształtowały się na zbliżonym poziomie (siedem gmin Subregionu Sądeckiego uzyskało wyniki mieszczące się w przedziale 0,15-0,18).
Z punktu widzenia dynamiki zmian w zakresie relacji nadwyżki operacyjnej do wydatków bieżących w subregionie, najwyższy wynik (2,59) uzyskała Krynica-Zdrój. Jednakże, pomimo zwiększenia omawianej relacji o blisko 160% w 2015 w odniesieniu do 2014 roku, jednostka ta nie awansowała do grona liderów w ogólnej klasyfikacji, podobnie jak zajmująca drugie miejsce w zestawieniu gmina Łukowica z wynikiem 1,62. Trzecią pozycję zajęła natomiast gmina Chełmiec (1,57), która jako jedna z dwóch jednostek znajdujących się w „pierwszej dziesiątce” pod względem dynamiki uzyskała w 2015 roku równie wysokie, bo pierwsze miejsce w klasyfikacji. Kolejne pozycje (od czwartej do dziewiątej) pod względem wskaźnika przyrostu, z wynikami w przedziale od 1,28 do 1,54, uzyskały w 2015 roku gminy: Rytro, Biecz, Mszana Dolna, Tymbark, Gorlice, miasto Mszana Dolna oraz gmina Moszczenica. Warto zauważyć, że gmina Moszczenica, która zajmowała pod tym względem ostatnie miejsce w „pierwszej dziesiątce” zestawienia, jako jedyna (poza gminą Chełmiec) znalazła się także w gronie liderów rankingu.

Nadwyżka operacyjna per capita

Ze względu na istotne znaczenie nadwyżki operacyjnej w ocenie kondycji finansowej jednostki samorządu terytorialnego, jej potencjału inwestycyjnego oraz zdolności do pozyskiwania kapitału zewnętrznego, w opracowaniu dokonano także analizy poziomu wielkości nadwyżki operacyjnej w przeliczeniu na 1 mieszkańca.

Podobnie jak w przypadku omawianego wcześniej wskaźnika, czyli relacji nadwyżki operacyjnej do wydatków bieżących, także i w przypadku wskaźnika nadwyżki operacyjnej per capita w grupie liderów można mówić o znaczącym zróżnicowaniu jego poziomu. roku 2015 (podobnie jak w 2014) najwyższą wartość omawianego wskaźnika odnotowano w gminie Chełmiec (915,28 zł). Kolejne miejsca w zestawieniu za rok 2015 zajęły gminy, w których wartość wskaźnika przekroczyła 500 zł (Nawojowa, Bobowa i Korzenna). Należy także zauważyć, że jednostki te w roku 2014 także uzyskały miejsca w „pierwszej dziesiątce” ogólnej klasyfikacji, zajmując: gmina Nawojowa – trzecie miejsce, gmina Bobowa – drugie miejsce oraz gmina Korzenna – miejsce dziesiąte. Porównując wartości wskaźnika nadwyżki operacyjnej per capita w latach 2014 i 2015 można zauważyć zwiększenie rozpiętości skrajnych wyników w grupie liderów. W roku 2014 było to przedział od 430 do 582, natomiast w roku 2015 od 394,65 do 915,28. Należy dodać, że 2015 roku w grupie liderów znalazło się siedem gmin z powiatu nowosądeckiego, dwie z powiatu gorlickiego i jedna z powiatu limanowskiego.

Oceniając dynamikę zmian w zakresie kształtowania się wskaźnika nadwyżki operacyjnej per capita w gminach Subregionu Sądeckiego można zauważyć, że jego wartości mieszczą się w przedziale od 1,23 do 2,58. Pierwsze trzy miejsca zajęły jednostki z powiatu nowosądeckiego, spośród których najwyższą lokatę uzyskała Krynica-Zdrój z wynikiem 2,58. Nadwyżka operacyjna per capita w tej gminie w 2015 roku zwiększyła się względem roku 2014 o blisko 160%. Dwa następne miejsca w klasyfikacji zdobyły kolejno gminy: Rytro i Chełmiec. W porównaniu do roku 2014 do grupy liderów w 2015 weszły tylko dwie jednostki: gmina Chełmiec (awans z dziewiątego miejsca w roku 2014 na trzecią pozycję w roku 2015) oraz gmina Biecz (awans z ósmego miejsca w roku 2014 na piąte w 2015). Dodać należy, że w roku 2015 w grupie liderów zestawienia znalazły się cztery gminy z powiatu limanowskiego oraz po trzy gminy z powiatu nowosądeckiego i gorlickiego.

Udział dochodów własnych w dochodach ogółem

Istotnym warunkiem sprawnego funkcjonowania jednostek samorządu terytorialnego (biorąc pod uwagę realizację nałożonych na nie zadań) jest zapewnienie im odpowiednich źródeł finansowych. Stanowią je tzw. dochody własne, traktowane jako dochody, w odniesieniu do których władze lokalne dysponują pewnymi możliwościami kształtowania ich wysokości. Katalog dochodów własnych gminy zawarty jest w ustawie o dochodach jednostek samorządu terytorialnego i obejmuje między innymi dochody z podatków i op©©at, dochody z majątku, dochody uzyskiwane przez gminne jednostki budżetowe oraz wp©©aty od gminnych zak©©adów budżetowych, spadki, zapisy i darowizny na rzecz gminy, dochody z kar pieniężnych i grzywien, różnego rodzaju odsetki, dotacje z budżetów innych jednostek samorządu terytorialnego, jak również udzia©©y we wp©©ywach z tytu©©u podatku dochodowego od osób fizycznych i podatku dochodowego od osób prawnych. Możliwości oddzia©©ywania przez w©©adze lokalne na wysokość dochodów w©©asnych w ramach poszczególnych subkategorii są zróżnicowane. Niemniej jednak, udzia©© dochodów w©©asnych w ca©©ości dochodów gminy traktowany jest jako wyznacznik samodzielności finansowej jednostki oraz źród©©o informacji o jej kondycji finansowej. Uznaje się bowiem, iż dochody w©©asne – w porównaniu z innymi dochodami – są w większym stopniu przewidywalne i cechują się pewną stabilnością, która odgrywa istotną rolę w zarządzaniu strategicznym na poziomie lokalnym.

W roku 2015 największa wartość analizowanego wskaźnika wystąpiła w gminie Krynica-Zdrój, co dało tej jednostce pierwsze miejsce (Tab. 11). Podobną lokatę gmina Krynica-Zdrój uzyskała także w roku 2014. Warto również podkreślić, iż w grupie liderów (6 pierwszych jednostek) w 2015 roku – w porównaniu z poprzednim analizowanym okresem – nie odnotowano istotnych zmian w zakresie udziału dochodów własnych w dochodach ogółem. Występujące różnice związane były jedynie ze zmianą pozycji o jedno miejsce (w roku 2014 gmina Limanowa i Gorlice – miasto, zajmowały ex aequo miejsce drugie, Nowy Sącz uplasował się na miejscu czwartym, a Tymbark na miejscu piątym).  
Z punktu widzenia dynamiki zmian omawianego wskaźnika (Tab. 11), największa zmiana – wśród gmin Sądecczyzny – została odnotowana w gminie Ropa. Jednostka ta uzyskała wysoką wartość wskaźnika (1,82), przez co – wraz z gminą Jodłownik, która zajęła drugie miejsce (1,74) – istotnie wyprzedziła pozostałe gminy. Warto również podkreślić, iż w grupie liderów w roku 2015 nie pojawiła się ani jedna jednostka-lider z roku 2014.
 

Dochody własne per capita

Wskaźnik: dochody własne per capita stanowi jeden z popularniejszych mierników stosowanych w ocenie sytuacji finansowej jednostek samorządu terytorialnego. Jego konstrukcja opiera się na ilorazie wielkości dochodów własnych i liczby mieszkańców danej jednostki.

Podobnie jak w roku 2014 wielkości dochodów własnych w przeliczeniu na mieszkańca w poszczególnych gminach w grupie liderów wykazują stosunkowo duże zróżnicowanie (Tab. 15). Wartości odnotowane dla pierwszego miejsca, które uzyskała gmina Krynica-Zdrój, przeszło dwukrotnie przekroczyły wartości wskaźnika w gminie „zamykającej” grupę liderów ogólnej klasyfikacji (Sękowa). Gmina Krynica-Zdrój jest niekwestionowanym liderem od roku 2013 (w którym rozpoczęto przeprowadzać analizy w odniesieniu do wszystkich gmin Sądecczyzny). W porównaniu do roku 2014 nie zmieniła się także „pierwsza trójka” zestawienia (Krynica-Zdrój, miasto Limanowa i Nowy Sącz). Natomiast wśród pierwszych dziesięciu miejsc rankingu nastąpiły niewielkie zmiany pozycji poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego. Warto dodać, że w 2015 roku w stosunku do roku 2014 w gronie liderów nie pojawiła się żadna „nowa” jednostka, tym samym w analizowanym okresie ani jedna gmina z tej grupy nie znalazła się poza „pierwszą dziesiątką”.

Zmiany wystąpiły natomiast w grupie liderów rankingu z punktu widzenia zmian w czasie. Podobnie jak w przypadku wskaźnika udziału dochodów własnych w dochodach ogółem, w grupie liderów pojawiły się zupełnie nowe jednostki (w porównaniu do roku 2014), z gminą Jodłownik na miejscu pierwszym (Tab. 15).

Wpływy z podatków i opłat lokalnych per capita

W procesie decentralizacji ustawodawca „wyposażył” gminy w odpowiednie źródła zasilania finansowego. Niezależnie od przyjętej klasyfikacji, przyjmuje się, że kluczowe znaczenie dla samodzielności finansowej gmin mają dochody własne. Jednakże przepisy ustawowe nie definiują kategorii dochodów własnych gmin, określając jedynie ich źródła.
Na dochody własne gmin składają się: podatki i opłaty lokalne, dopłaty, dochody z majątku, spadki, zapisy, darowizny, itp., z czego kluczową rolę przypisuje się podatkom i opłatom lokalnym. Źródłami dochodów własnych gminy są: wpływy z podatków: od nieruchomości, rolnego, leśnego, od środków transportowych, dochodowego od osób fizycznych opłacanego w formie karty podatkowej, od spadków i darowizn, od czynności cywilnoprawnych oraz wpływy z opłat: skarbowej, targowej, miejscowej, uzdrowiskowej, od posiadania psów, reklamowej, części eksploatacyjnej oraz innych (uiszczanych na podstawie odrębnych przepisów).
Podatki i opłaty zostały wprowadzone ustawowo na szczeblu centralnym, a władzom gmin przekazano jednak uprawnienia do tzw. władztwa daninowego w zakresie kształtowania (modelowania) obciążeń daninowych). Obejmują one między innymi zwolnienia przedmiotowe, zwolnienia podmiotowe, modyfikacje stawek podatkowych (w zakresie wyznaczonym ustawą), podstawę opodatkowania czy ulgi podatkowe. Dodatkowo władze gminy mogą także umarzać należności, rozkładać je na raty, itp.
Wskaźnik wykorzystany w ocenie aktywności gmin Sądecczyzny oparty został na relacji pomiędzy wielkością wpływów z podatków i opłat lokalnych danej gminy a liczbą jej mieszkańców.

Analizując wielkość wpływów do budżetów gmin Subregionu Sądeckiego z tytułu podatków i opłat lokalnych w przeliczeniu na 1 mieszkańca w roku 2015, można zauważyć, że w grupie liderów rankingu ma miejsce znaczące zróżnicowanie. Pierwsze miejsce w 2015 roku zajęła pod tym względem (podobnie jak w latach 2013 i 2014) gmina Krynica-Zdrój (1353,14 zł), dystansując kolejne jednostki o przeszło 470 zł. Dodatkowo, wśród liderów wyróżnić można grupę gmin (miejsca od drugiego do piątego), dla których wartości wskaźnika znalazły się w przedziale od 801,67 zł do 876,30 zł. Pozostałe jednostki z „pierwszej dziesiątki” zestawienia uzyskały wyniki na poziomie niższym niż 700 zł. Wśród liderów ogólnej klasyfikacji znalazły się po trzy gminy z powiatu nowosądeckiego, limanowskiego i gorlickiego oraz miasto Nowy Sącz.

W odniesieniu do dynamiki zmian we wpływach z podatków i opłat lokalnych per capita, gminy zajmujące pierwsze dziesięć miejsc w zestawieniu, charakteryzowały się niewielkim zróżnicowaniem. Wartości wskaźnika przyrostu dla tych jednostek mieściły się bowiem w przedziale 1,06-1,21. Pierwszą pozycję w 2015 roku uzyskała gmina Kamionka Wielka. Niemniej jednak, nie znalazła się ona w grupie liderów pod względem poziomu wpływów z podatków i opłat lokalnych. Należy również wspomnieć, że w 2015 roku, w porównaniu do roku 2014, w „pierwszej dziesiątce” ogólnej klasyfikacji znalazło się aż osiem „nowych” jednostek samorządu terytorialnego.  W „czołowej dziesiątce” najsilniejszą reprezentację posiadał powiat nowosądecki (siedem jednostek).

(s) źródło: Ocena Aktywności Gmin Subregionu Sądeckiego w 2015 roku, Instytut Ekonomiczny Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Nowym Sączu, Nowy Sącz 2016

Na zdjęciu: wójt gminy Chełmiec Bernard Stawiarski

Projekt realizowany przy wsparciu finansowym Województwa Małopolskiego

 
    







Dziękujemy za przesłanie błędu